1-mavzu: fan va uning paydo bo’lishi. Fanning sistema ekanligi(esse yozish) O’zbek tilining izohli lug’atida fan tushunchasi haqida quyidagicha izoh beriladi

10-MAVZU:TIL BILAN BOSHQA BELGILAR TIZIMINING O’XSHASH VA FARQLI JIHATI(darslik va o’quv qo’llanmalarni tahlil qilish va maruza tayyorlash)
Reja:

1. 
   Lingvosemiotika – tilning belgilar sistemasi sifatida
   
2. 
   Lingvistik belgilar bilan boshqa belgilar sistemasi
   

Tilshunoslikda ko‘p qo‘llanadigan bir tushuncha "ramziy belgi"dir. Tildagi tushunchalarni ifodalovchi belgilar undagi barcha birliklarni (fonema, morfema, so‘z, so‘z birikmasi, gap) qamrab oladi. Belgilar sistemasini va shu jumladan tildagi belgilarning umumiy va xususiy xususiyatlarini o‘rganuvchi fan - semiotika deb ataladi.
Tilshunoslikda ko‘p qo‘llanadigan bir tushuncha "ramziy belgi"dir. Tildagi tushunchalarni ifodalovchi belgilar undagi barcha birliklarni (fonema, morfema, so‘z, so‘z birikmasi, gap) qamrab oladi. Belgilar sistemasini va shu jumladan tildagi belgilarning umumiy va xususiy xususiyatlarini o‘rganuvchi fan - semiotika deb ataladi.
Lingvosemiotika – tilni belgilar sistemasi sifatida o’rganadigan umumiy tilshunoslikning bir bo’limi bo’lib, unga birinchi marta tilni belgilar sistemasi deb nomlagan Ferdinand de Sossyur asos solgan.
Lingvosemiotika – tilni belgilar sistemasi sifatida o’rganadigan umumiy tilshunoslikning bir bo’limi bo’lib, unga birinchi marta tilni belgilar sistemasi deb nomlagan Ferdinand de Sossyur asos solgan.
Ma`lumki, til - til(nutq) birliklari muayyan belgilar sifatida ma`no, tushuncha, fikr ifodalaydi. Ular ma`no, tushuncha, fikr kabilarning simvoli yoki belgisi bo`lib hisoblanadi. Semiotikaning tekshirish obyekti jamiyat tomonidan faol qo`llandigan belgilar sistemasi bo`lib ular inson paydo bo`libdiki, jamiyatga xizmat qiladi.
Lingvistik belgilar bilan boshqa belgilar sistemasi (masalan, Morze alifbosi, musiqa ijrolari, mimika va imo-ishoralar, yorug`lik va tovush signallari va h.k.) muayyan umumiylikka ega:
Lingvistik belgilar bilan boshqa belgilar sistemasi (masalan, Morze alifbosi, musiqa ijrolari, mimika va imo-ishoralar, yorug`lik va tovush signallari va h.k.) muayyan umumiylikka ega:
Hammasi ma`lum axborot tashiydi.
Hammasi obyektiv borliqni ifodalaydi.
Hammasi sotsial tushuncha.
Hammasi moddiylikka ega.
Lingvistik belgilar bilan boshqa belgilar sistemasi o`rtasidagi farqlanishlar
Barcha kishilar o`zining turli xil faoliyati doirasida lingvistik belgilar vositasida o`z fikrini bayon qiladi
Boshqa turdagi belgilar esa bu jihatdan ma`lum guruh doirasida chegaralanganligi bilan farq qiladi.
Lingvistik belgi har qanday axborotni, insonning ichki keechinmalarini chegaralanmagan holda ifodalash mumkin. Boshqa belgilar esa chegaralangan axborotni ifodalashi mumkin. Masalan, musiqa insonning ichki kechinmalarini, xissiyotlarni ifodalashi mumkin, lekin u tushuncha yoki hukmni ifodalay olmaydi.
Lingvistik belgi axborot uzatish bilan birga, so`zlovchining shu axborotga munosabatini, ayni paytda, tinglovchiga at`sir qilish vazifasini ham bajaradi, boshqa belgilar esa faqat axborot berish va ta`sir qilish vazifasini bajaradi.
Lingvistik belgilardan boshqa barcha belgilar sistemasi insonning sun`iy ijod mahsulidir.
Lingvistik belgilar esa jamiyatning u yoki bu a`zosi ixtiyoriga bog`liq bo`lmagan holda rivojlanadi. Har bir yangi avlod tilni o`zlashtiradi, keyingi avlodga yetkazadi.
Lingvistik belgining eng muhim belgisi uning diskretliligi, ketma-ket joylashuvi va erkinligidir.
Lingvistik belgilar inson kommunikativ faoliyatining aosini tashkil qiladi.
Boshqa belgilar esa bu jarayonda qo`shimcha axborot berish, yordamchi vazifa bajarish vazifasini o`taydi.
Kishilar o`z nutqiy faoliyatida tez-tez qo`llab turadigan mimika va turli imo-ishoralar ham nutqni kuzatib boruvchi qo`shimcha vositalar sanaladi. Ba`zi o`rinlarda qisman uning o`rnini bosishi ham mumkin.