1-Мавзу: Фаннинг мавзуи, максади ва вазифалари

11.1. Unumdorlikka tizimli yondoshish.
Tizimli yondashish nuktai nazaridan unumdorlik 15-rasmda kursatilgan. Rasmdan kurinib turibdiki, unumdorlikka tashki muxitdagi omilar bilan birga tizimdagi kayta ishlash jarayonidagi omillar ta’sir kursatadi. Bu omillar bir-biri bilan xam uzaro boglikligini xisobga olsak, unumdorlikni oshirishning anik va umumiy yullari yuk deb xisoblash mumkin.

Umumiy unumdorlikning muxim omillaridan biri xisoblangan sifat kontseptsiyasi jarayonli boshkaruvga kompleks va sistemali yondashuv zarurligini kursatadi. Kup raxbarlarning uz tashkilotlari unumdorligini baxolashda ishlab chiqarish xajmi kursatkichlarini xisobga oladilar. Birok, eng katta muvaffakiyatga erishgan tashkilotlarni tajribasi shuni kursatadiki, sifat — xarajatlarni tashkil kiluvchilarining muxim qismi bulib, xarajatlar va daromadlar orasilagi nisbatni yaxshilash orkali unumdorlikka ta’sir etadi.

YUkori sifat mahsulotlarning sotiladigan qismi ulushini oshirish, sifatsizligi sababli iste’molchilar tomonidan kaytarishni kamaytirish xamda kafolatli ta’mirlash xajmini kamaytirish xisobiga xarajatlarni to’g’ridan to’g’ri kiskartiradi. Natijada korxona raqobatbardoshliligini oshirish bo’yicha chora tadbirlarni amalga oshirish uchun kushimcha mablaglarga ega buladi.

Resurslar Natijalar(ijobiy)

materiallar		sifatli mahsulot va xizmatlar
mexnat	ALOKA	foyda yoki xarajatlarni boshqarish
kapital	KARORLAR KABUL KILISh	bandlik
energiya	RAXBARLIK	ijtimoiy manfaat lar
axborot	REJALAShTIRISh	Natijalar(salbiy)
	TAShKIL ETISh	sifatsiz mahsulot va xizmatlar
	RAGBATLANTIRISh	moliyaviy yukotishlar
	NAZORAT	ishsizlik ijtimoiy okibatlar

15- rasm. Kayta ishlash jarayoni.

YUkorida keltirilgan rasmda sifatni unumdorlikka ta’sirini kursatish mumkin.

Sifat ichki va tashki tashkil kiluvchilariga ega. Ichki komponentlar (tashkil kiluvchilar) - bu ishlab chiqarilayotgan mahsulotga xos bulgan ichki tavsiflardir. Mahsulotlar uchun bular — xizmat kilish muddati, nosozliklar yukligi, texnik kursatkichlar, bajarish darajasi, dizayn. Xizmatlar sifati tavsiflariga ishonchlilik, yukori standartlar va xizmatlar kursatish tezligi, osonlik va arzon narx kiradi.

Tashkilotning barcha elementlari singari sifat tashkilotning tashki muxitdagi omillarga boglik. Sharoitlarga karab bu ta’sir ijobiy yoki salbiy buladi. Samarali boshqarish tufayli yaratilgan imkoniyatlardan foydalanish yoki salbiy okibatlarni kamaytirishga erishish mumkin.

Iste’molchilar tassavurida sifat kupincha kadrlilik bilan boglik. Korxonaning imidji, jamiyatdagi urni uning mahsulotlarining ob’ektiv sifatini iste’molchilar kabul kilinishiga olib keladi. Shu sababli unumdorlikni ta’minlash maksadida operatsion tizim faoliyatining tashkil etishda “chikish” omillarini to’g’ri taxlil etish va iste’molchilarning tasavvurida korxona va mahsulotning ijobiy nufuzini shakllantirish bo’yicha tadbirlar olib borish talab etiladi.

Aytish kerakki, deyarli barcha boshkaruv karorlari, umuman ijobiy mazmunga ega bulsa xam, ma’lum salbiy okibatlarga olib kelishi mumkin. Masalan, konkret tashkilotda unumdorlikning ortishi undagi yoki turdosh sohalarda ishchi urinlari kiskarishiga olib kelishi mumkin. Unumdorlikni kiyosiy boxolashda raxbarlar xakikiy unumdorlikni aniklash uchun salbiy okibatlar bilan boglik xarajatlarni (yukotishlarni) chegirib tashlashlari zarur.

Unumdorlikni mahsulot ishlab chiqarish xajmi asosida baxolashda nosoz (defekt) mahsulotlar yoki sifatsiz xizmatlar kiymati xisobga olinmasligi kerak.

Unumdorlik tashkilotlarning uzaro bir-biriga boglikligi, tashki va ichki muxit omillari ta’sirida shakllanadi.

Tashkilotlar faoliyatini bir-biriga boglikligi shundaki, bir tashkilotning tashki muxitga chikarayotgan mahsulotlari boshka tashkilotlar uchun iste’mol kilinuvchi resurs bulishi mumkin va bu juda katta okibatlarga olib keladi. Bir tashkilotning asosiy mahsulotni ishlab chiqarishdagi past unumdorligi bir necha tarmoklarda unumdorlikni pasayishiga olib kelishi mumkin.

Unumdorlikka ta’sir etuvchi tashki muxit omillariga: energiyani narxi, xukumat tomonidan tartibga solish choralari, iqtisodiy tsikllar, solik siyosati. Ijtimoiy omillar, kapitalni jamgarish, iqtisodiyotda mulkk shakllari, xalkaro raqobat kabi omillar kirnadi.