1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

Mavhumdan konkretlikka yuksalish metodi - ilmiy fikrning dastlabki 
mavhumlikdan bilishni chuqurlashtirish va kengaytirish izchil bosqichlari orqali 
natijaga - tadqiq qilinayotgan predmetni nazariyada yaxlit aks ettirishga tomon 
harakatidan iborat. Muayyan hissiylikdan mavhumlikka yuksalish, tafakkurda 
predmetning alohida jihatlarini ajratish va ulami tegishli mavhum ta’riflarda 
«mustahkamlash» mazkur metodning shartlaridir. Bilishning muayyan hissiylikdan 

---

mavhumga tomon harakati xususiydan umumiyga tomon harakat demakdir. Bu 
yerda tahlil va induksiya singari mantiqiy usullar yetakchilik qiladi. Mavhumdan 
muayyan hissiylikka yuksalish-ayrim umumiy mavhumlik- lardan ulaming 
yagonaligiga, muayyan umumiyga tomon harakat jarayonidir. Bu erda sintez va 
deduksiya usullari yetakchilik qiladi. Bilishning bunday harakati formal, texnik 
prosedura emas, balki predmetning rivojlanishidagi qarama-qarshilikni, ichki 
qarama- qarshiliklarga muvofiq uning bir darajadan boshqa darajaga o‘tishini aks 
ettiruvchi dialektik ziddiyatli harakatdir. 
Umumilmiy tadqiqot metodlari - falsafa bilan maxsus fanlarning 
fundamental nazariy-metodologik qoidalari o ’rtasida o ’ziga xos «oraliq 
metodologiya» bo ’lib xizmat qiladi. Umumilmiy tushunchalar qatoriga ko‘pincha 
«axborot», «model», «tuzilma», «fimksiya», «tizim», «element», «oqilonalik», 
«ehtimollik» singari tushunchalar kiritiladi. 
Birinchidan, bir qancha xususiy fanlar hamda falsafiy kategoriyalaming 
alohida xossa, belgi va tushunchalari umumilmiy tushunchalaming mazmuniga 
«singdirib» yuborilganligi, ikkinchidan, (falsafiy kategoriyalardan farqli o‘laroq) 
matematik nazariya va simvolik mantiq vositalari bilan ulami formallashtirish, 
ularga aniqlik kiritish mumkinligi umumilmiy tushunchalaming o’ziga xos 
jihatlaridir.