1-mavzu: Jismoniy rivojlanishni nazorat qilish va sport tibbiyoti predmetining maqsad va vazifalari

Sport tibbiyoti negizida uning quyidagi bo’limlari vujudga keldi: 
1) sport kardiologiyasi; 
2) sport travmatologiyasi; 
3) sport endokrinologiyasi; 
4) sport immunologiyasi; 
5) sport farmakologiyasi; 
6) doping nazorati va boshqalar. 
Sport tibbiyotining, tibbiyotning boshqa yo‘nalishlari va sport fani pedagogikasi bilan 
aloqasi mustahkamlandi. 

---

Sport tibbiyoti fanining rivojlanishiga o‘z hissalarini qo‘shgan olimlarga quyidagilarni 
misol qilib ko‘rsatish mumkin: 
A.G.Dembo (GDOIFK) - tashqi nafas masalalari, sport patologiyasining oldi va o‘zi; 
R.E.Motilyanskaya (VNIIFK) - sport tibbiyotining yosh bo‘yicha masalalari; 
V.L.Karpman (GSOLIFK) - sport tibbiyotining kardiologiyasi; 
Z.S.Mironova (SITO) - sport travmatologiyasi va boshqalar, jami 50 ka yaqin, jumladan 
professor, xizmat ko‘rsatgan fan arbobi A.A.Rixsiyeva va boshqalar. 
3. O‘zbekistonda sport tibbiyoti rivoji 
Mazkur masalani xronologiya tarzda keltirish joyiz deb topildi. 
1920-yili sobiq Turkiston Respublikasining Markaziy Qo’mitasi Turkiston frontining 
Inqilobiy-Harbiy Kengashida barcha uchun harbiy o‘qish zarurligi haqida dekret-qaror qabul 
qilingan bo’lib, unga ko‘ra, 8 yoshdan to 16 yoshgacha bo’lgan maktab bolalari «Umumo‘qish», 
16-18 yoshdagilar esa, harbiy tayyorgarlikni o‘tishlari kerak bo’lgan. Bu paytda, yoshlarni 
chaqiriqqa tayyorlash vazifasi, shifokor-yo’naltiruvchilarga topshirilgan edi. 
1923-yili «Umumo‘qish» boshqarmasi qoshida sobiq Turkiston Respublikasi Xalq 
Komissariyatining qaroriga binoan, o’lka jismoniy tarbiya kengashi tashkil etildi. Shu yili bolalar 
muassasalarida jismoniy tarbiyani yo’lga qo‘yish mo’jallangan. Ayni damlarda shifokorlarga 
jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanuvchilarning jismoniy jihatdan rivoj topishi va sihat-
salomatligining darajasini aniqlash va ularni tayyorgarliklari hamda rivoj topishiga ko‘ra 
guruhlarga taqsimlash vazifalari yuklatilgan bo’lgan. 
1924-yili Qo‘qon shahrida 2-maktab-profilaktik-ambulatoriya faoliyat ko‘rsata boshlagan. 
1925-yili Jismoniy tarbiya bayramiga tayyorgarliklar va uni o‘tkazish ishlari amalga 
oshirildi. Mazkur jarayonda ishtirok etuvchilarni albatta tibbiyot ko‘rigidan o‘tkazish kerakligi 
talabi qo‘yildi va shifokorlar tomonidan ayrim sport turi bilan shugivllanuvchilarda ushbu sport 
turining ta’sirini o‘rganish boshlandi. 
1926-yiIi Samarqand shahrida jismoniy tarbiya kasaba uyushmasining 1-bayrami 
o’tkazildi. Qatnashuvchilarni musobaqalardan oldin qo‘shimcha ravishda tashkil qilingan shifokor 
ko‘rigidan o‘tkazildi. Oqibatda, musobaqalarda Sog’lom va jismoniy tayyorgarligi yaxshi 
bo’lganlar uchun qatnashish imkoniyati yaratildi. 
1928-yili iyul oyida Butun O‘zbekiston jismoniy tarbiya bayrami o‘tkazildi. Mazkur 
bayramni o‘tkazishdan 1,5 oy muqaddam Respublika sog‘liqni saqlash Xalq komissariati 
tomonidan, tarkibi 5 kishidan iborat shifokor-nazorat qo‘mitasi tashkil etilib, uning raisi etib 
shifokor I.I.Ilinskiy tayinlandi. 
1934-yildan boshlab, jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanuvchilarning sihat-salomatligini 
chuqurroq usullar yordamida o‘rganila boshlandi. Bu paytda, antropometrik usullardan tashqari, 

---

yurak qon tomir tizimining faol holatini aniqlovchi usullar ham qo‘llanila boshlandi. Ayni 
maqsadda, 1 marta bajariladigan turgan joyda 60 karra sakrash, 20 marta o‘tirib-turish, 3 daqiqa 
va 15 soniya mobaynida turgan joyda yugurish sinamalari qo‘llanildi. 
1935-yildan boshlab, sport bilan shug‘ullanuvchilarni tekshirish tarkibiga, qon bosimini 
jismoniy yuklamagacha va undan keyin o ‘lchash usuli kiritildi. 
1937-yili shifokor I.I.Ilinskiy O‘zbekistonda ilk bor «Issiq sharoitda sport yuklamalarini 
yurak-qon tomir tizimiga ta’siri» mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini yoqladi. 
1946-yildan boshlab, Respublikaning Toshkent, Samarqand, Farg‘ona va boshqa 
shaharlarida shifokor-jismoniy tarbiya xonalari faoliyat yurita boshladi va uning tarkibiga 
shifokor-nazoratchi vazifasiga shifokor O.M.Jegallo tayinlandi. 
Shu yili Toshkentda shifokorlar malakasini oshirish O‘rta Osiyo institutida shifokor-
nazorati va jismoniy tarbiya kafedrasi tashkil etilib, uni dosent I.I.Ilinskiy boshqara boshladi. 
Kafedra xodimlari Toshkent shahridagi toifali va usta sport bilan shug‘ullanuvchilarga ham xizmat 
ko‘rsata boshlashdi. 
1947-yili Respublikaning har bir viloyatida 35 tadan shifokor o‘rinlari tashkil etildi. 
Maqsad - jismoniy tarbiya harakatini tibbiy jihatdan ta’minlash. 
1948-yili Respublika Sog‘liqni saqlash vazirligini iyun oyidagi buyrug‘iga binoan 
Toshkentda Respublika darajasidagi jismoniy tarbiyashifokor uslubiy Markazi ochilib, uning 
tarkibida 5 ta shifokor bo‘lib, Markaz rahbari etib, shifokor O.M.Jegallo tayinlandi. Keyinchalik 
Samarqand, Andijon, Buxoroda tarkibida 3 tadan shifokorlar bo‘lgan Markazlar tashkil etildi. 
Shu yildan boshlab, sportchilar tanasining naqadar chiniqqanligini aniqlash maqsadida, 
S,P.Letunov sinamasi qo‘llanila boshlandi. 
1950-yili Respublikada mavjud bo‘lgan shifokor-jismoniy tarbiya Markazlari, Sog‘liqni 
saqlash vazirligining buyrug‘i bilan shifokorjismoniy tarbiya dispanseri qaytadan tashkil etildi. 
1960-yili Toshkent shahridagi shifokor-jismoniy tarbiya dispanserining rahbari bo‘lib, 
shifokor M.B.Frank tayinlandi. 
1980-yili Buxoro shahrida «Abu Ali ibn Sinoning jismoniy tarbiya sohasidagi merosi» 
mavzusida anjuman o‘tkazildi va unda prof. A.A.Rixsiyeva hamda prof. N.D.Granevskayalar 
ulug‘allomaning 1000-yil avval jismoniy mashqlarni sog‘lomlashtirish va davolash maqsadida 
ma’lum me’yorlarda qo‘llash zarurligi haqidagi o‘gitlarini zamona nuqtai nazardan talqin etib 
chiqishdi. 
1981-yili sport tibbiyotining va davo jismoniy tarbiya bo‘yicha U o‘tkazilgan II 
qurultoyida shifokor nazorati sport tibbiyotiga o‘girildi va shu paytdan boshlab, shifokor nazorati 
sport tibbiyotining bir qismiga aylandi. Hozirgi paytda, barcha jismoniy tarbiya institutlarida sport 
tibbiyoti kafedrasi faoliyat ko‘rsatmoqda. 

---

Bundan tashqari, Respublikada qayta tiklash Markazlari Toshkent, Namangan, Chimyon, 
Yangiobodda ochilib, faoliyat ko‘rsatishmoqda. - Hozirga kelib, respublikada 24 tadan ortiq 
shifokor-jismoniy tarbiya Markazlari mavjud bo‘lib, ular tarkibida 300 dan ziyod sport tibbiyoti 
va davo jismoniy tarbiya mutaxassislari xizmat qilmoqda. 
O‘zbekiston Respublikasida sport tibbiyotining rivojlanishi asosan, 14.01.1992-y. 
«Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi Qonunni qabul qilinganda amalga osha boshladi. 
Keyinchalik ushbu qonun 26.05.2000-yili yangidan tahrir qilindi. Bundan tashqari, jismoniy 
tarbiya va sport masalalariga bag‘ishlangan qator Vazirlar Mahkamasining qarorlari, chiqdi. 
O‘zR Prezidentining Farmoni, ko‘rsatmasi e’lon qilindi va ular asosida Respublikada katta 
ishlar olib borildi. Oqibatda, O‘zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sportdagi tarixiy 
yutuqlari tufayli dunyoga tanildi. 
O‘tgan davr mobaynida, jumladan 25.10.2009-yili «Sportchilaming sihat-salomatligini 
saqlashning 60 yilligi»ga bag‘ishlangan. seminarda « O‘zbekistonda sport tibbiyotining 
rivojlanishi» mavzusida ma’ruza o‘qildi. Hozirgi paytda, sport tibbiyoti oldiga qo‘yilgan masalalar 
ijobiy hal qilinmoqda.