1-мавзу: Кириш. Тупроқ экологиясининг асосий тушунчалари. Тупроқ экологияси, асосий деградация муаммолари ва уларнинг ечимлари тўғрисида умумий тушунчалар

Tuproqlar boniteti vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Respublika, viloyat, tuman, fyermyer va dehqon xo‘jaligi tuproqlarining unumdorligi (mahsuldorligi) bo‘yicha taqqoslash va guruhlash;
2. Har xil qishloq xo‘jalik ekinlari uchun ko‘proq, qulayroq tuproq va yyerlarni aniqlash, (ya’ni paxta, g‘alla, kartoshka, kanop va boshqa ekinlar uchun) maxsus tuproqlar bonitirovkasini o‘tkazish;
3. Viloyat, tuman, xo‘jalik, alohida olingan brigada, maydon va hakazo tuproq qoplami uchun ishlab chiqarish bahosini byerish;
4. Tabiiy sharoitni hisobga olib, har xil viloyat, tuman, xo‘jaliklarni, brigadalarni tuproq iqlim sharoitini hisobga olgan holda xo‘jalik faoliyatini obyektiv baholash va foydalanilmagan resurslarni aniqlash;
5. Tabiiy sharoitni hisobga olib, qishloq xo‘jaligini yuritishni (yo‘lga qo‘yishni) oqilona tizimlarini to‘g‘ri joriy qilishga yordam byerish. Ekinlarni joylashtirish, xo‘jalikni ixtisoslashtirish va boshqalar xo‘jalik ichida Yer tuzishni amalga oshirishga yordam byerish;
6. Har xil tuproqlarda hosildorlikni ko‘tarish bo‘yicha to‘g‘ri tadbirlarni belgilash va ishlab chiqarish rejalarini tuzishga yordam byerish.
TUPROQ BONITETINING TARIXI, O‘RGANISH OBYEKTI, USULI VA RAVNAQI
Rossiya tuproq qoplamini o‘rganishda XVIII asrda tashkil etilgan Rossiya Fanlar Akademiyasining geografiya departamenti alohida ahamiyat kasb etadi. Buyuk olim M.V.Lomonosov ushbu departamentni boshqargan edi. Bu davrda departament tomonidan joylardan ma’lumotlar to‘plash uchun maxsus savolnomalar tuzilgan. M.V.Lomonosov qayinzorlar tagidagi tuproqlarni boy tuproqlar deb baholadi, bunga sabab tariqasida ularni barglarini kuzda to‘kilishi va bahorda yangilanishini keltirdi. Yerga tushgan barglar yil davomida chirib organik moddaga aylanishini aytdi.
M.I. Afonin 1771 yilda tuproqlarni tasnifi sifatida gilli qora tuproq, toshli, o‘rmon, botqoq, yong‘oqsimon qora tuproqlarni ajratdi. Rossiyada 1765 yili "Yerkin iqtisodiy uyushma" tashkil etiladi. Bu uyushma vazifasi o‘z zamonasidagi dehqonchilik, iqtisod sohasidagi yangiliklarni to‘plash va aholiga etkazishni yangi usullarini ishlab chiqish, yyerlarni sifatini o‘rganish edi.
XIX asrning birinchi yarmida dastlabki ro‘yxatga olish ishlari davlat tomonidan soliqlarni barobarlash maqsadida boshlandi. Kadastr ishlari katta xarajatlarni talab qildi. Bu xarajatlarni qoplash uchun dehqonlardan qo‘shimcha soliq olish nazarda tutildi. 1842 yilga kelib joylarda kadastr komissiyalari tuzildi, bu komissiya turli so‘rovlar o‘tkazdi. Bu vaqtlarga kelib ushbu komissiya yordamida Rossiyaning 17 gubyerniyasida kadastr ishlari o‘tkazildi. Bu gubyerniyalarga Petyerburg, Voronej, Penza, Tambov, Tula, Ryazan, Orlovsk, Kursk, Moskva, Yekatyerinoslavsk, Pskov va boshqalar kiradi. Bu ishlar natijasida 1851 yili Veselovskiy rahbarligida 1:8400000 masshtabda Rossiyaning tuproq xaritasi tuzildi. Bu xaritaga va ish jarayoniga Dokuchayev yuqori baho berdi.
Shunday qilib Rossiyada Yer kadastri ayni vaqtda tuproqlar geografiyasi va tuproqlarni xaritalash kabi fanlarga asos soldi.