1-мавзу: кириш


Download 15.37 Kb.
Sana29.03.2023
Hajmi15.37 Kb.
#1307759
Bog'liq
амалий энзимология 1 мавзу


1-МАВЗУ: КИРИШ
Тирик ҳужайраларда кимёвий жараёнларни ва модда алмашинувини бошқаришда бевосита иштирок этувчи, асосий омиллардан энг биринчиси-ферментлардир (лотинча fermeпtum-ачитқи). Улар оқсил табиатга эга бўлиб, биологик катализаторлик вазифасини бажаради.
ХIХ асрнинг охирларида ферментларга энзим (юнонча еn-ички, zуme-ачитқи) деб ҳам ном берилган. Биологик катализаторларга берилган икки ном ачиш жараёнини ўрганишдан келиб чиққан.
Организмда содир бўладиган модда алмашинуви ва бу жараённинг ташқи муҳит билан бевосита алоқада бўлиши, оддий шароитда, енгил ҳолатда амалга ошиши ферментларнинг бевосита фаолиятидандир. Тирик ҳужайрада содир бўладиган реакцияларни лаборатория шароитида амалга ошиши керак бўлса, реакцияга киришаётган субстратни ёқиш, кучли босим ёки концентрланган ишқор ва кислоталар билан таъсирлантирилса кўзланган мақсадга эришилади. Организмда эса, мураккаб реакциялар катализатор-ферментлар ёрдамида осонгина амалга ошади.
Биокимё фанининг мазкур соҳасини-энзимология деб аталади. Бу бўлим ферментларни ажратиш,тозалаш, молекуляр структураси, массаси унга таъсир қилувчи физика-кимёвий агентларнинг фаолиятини ўрганади.
Инсон амалий фаолиятида хом-ашёни қайта ишлаш ва озиқ-овқат тайёрлашда ҳар хил ферментатив жараёнлардан фойдаланиб келган. Ачитқи замбуруғидан нон ёпишда, сумалак пиширишда эса унаётган буғдой донидан олинган ширалардан фойдаланилади.
Ферментларни амалий асосда ўрганиш ХVIII ва ХIХ асрлардан бошланди. Бу соҳада немис кимёгари Ю.Либих, микробиология фанига асос солган француз олими Л.Пастерлар ачиш жараёнини тирик организмдаги махсус кимёвий моддалар (ферментлар) билан боғлаганлар.
Ферментлар ҳақидаги таълимотнинг кейинги ривожланиши физика ва коллоид кимё фанлари эришган ютуқлар билан боғлиқ.
Амалий энзимология фанининг ютуқлари асосида ҳозирги кунда 2000 дан ортиқ ферментлар тоза ҳолда ажратиб олинган. Ферментлар ва ноорганик катализаторлар умумий катализ қоидалари асосида фаолият кўрсатиб, улар ўртасида ўхшаш хусусиятлар бор:

  • Энергетик имконияти бор реакцияларни катализ қиладилар;

  • Реакция йўналишини ўзгартирмайдилар;

  • Реакция жараёнида миқдорий ўзгариш кузатилмайди;

  • Реакция маҳсулотларига таъсир қилмайдилар.

Ферментлар бир неча хусусиятлари орқали ноорганик катализаторлардан фарқ қиладилар:

  • Ферментларнинг ноорганик катализаторлардан асосий фарқи, улар кимёвий таркиби бўйича оқсиллардир.

  • Ферментлар “юмшоқ” шароитда, (паст ҳарорат, нормал босим, маълум РН қийматига эга бўлган муҳит) энг юқори фаолликка эга бўлади. Ферментнинг ягона молекуласи бир минутда субстратнинг бир мингдан бир миллионгача бўлган молекуласини катализлайди. Бундай реакция тезлиги ноорганик катализларда кузатилмайди.

  • Ҳар бир фермент фақат аниқ бир реакциянинг ёки модданинг ҳосил бўлиши ёки парчаланишини катализлайди.

  • Ферментларнинг реакция фаоллиги бошқарилиши мумкин, неорганик катализаторларда бу амалиётни бажариш мумкин эмас.

  • Ферментлар термолабил бўлиб, кислота ва ишқорлар таъсирида тез фаоллигини йўқотади. Ферментларнинг энг фаол нуқталари 40-500С атрофида бўлади.

  • Ферментларнинг фаоллигига активатор ва ингибаторлар таъсир қилади.

  • Ферментатив реакциялар, уларнинг кетма-кетлиги муайян вақт ва маконда генетик тизим орқали режалаштирилади.

Download 15.37 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling