1-mavzu. Korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllari (2 soat)

2.Ахборотни таснифлаш
Бошқарув амалиётида ишлатиладиган маълумотларнинг хилма-хиллиги
таснифлаш усулларини ишлаб чиқишни талаб қилади.
Ахборотни таснифлаш тамойиллари:

---

Бошқарувнинг турли жиҳатлари (юзага келадиган вазифаларнинг табиати):
аслида бошқарув, иқтисодий, техник ва технологик, ижтимоий-психологик;
• тақдимот усули: рақамли, алифбо, кодланган (масалан, электр занжирлари);
Пайдо бўлиш манбалари: ташқи, ички;
Фойдаланиш вақти: доимий, ўзгарувчан;
• тадбиркорлик субектига муносабат: кириш, чиқиш;
Фойдаланиш имкониятлари: фойдали, ортиқча, ёлғон, нотўғри.
Ҳар қандай муаммони ҳал қилишда этакчи ваколатли ва барча
маълумотларга эга бўлиши керак. Акс ҳолда, бошқарув самарадорлиги кескин
пасайиши ёки салбий бўлиши мумкин.
Инсон идрокининг табиати бўйича ахборотнинг турли хил органолептик
шаклларини ажратиш мумкин: визуал (визуал), аудио маълумот (товуш), сезгир,
хушбўй, шунингдек эстродиол шакллар, масалан, аудиовизуал. Энг қиммати
аудиовизуал маълумотдир, чунки визуал анализатор тизими атрофдаги дунё
ҳақидаги маълумотларнинг 94-96% ни таъминлайди.
Маълумотларни тартибсизлиги ва етишмовчилиги бошқарув
самарадорлигини кескин пасайтиради ва хато ва ҳатто ҳалокатли оқибатларга олиб
келиши мумкин.
Рақамли маълумотлар, кодланган маълумот каби, бошқариладиган
тизимнинг хилма-хил ҳолатини ва унинг бошқарув ҳаракатларига жавобини
ифодалаши мумкин. Бундай маълумотлардан самарали фойдаланиш муайян касбий
билимларни, кўникмаларни, маълум касбий маданиятни, психологик
стереотипларни шакллантиришни талаб қилади. Шу билан бирга, математик
маданият, мавҳум фикрлаш, мавҳум мантиқнинг ўрни сезиларли даражада ошади.
Ташқи маълумотлар бевосита ташқи муҳитнинг тизимига (ташкилотига) ва
ташқи муҳитнинг таъсирчан қисмини акс эттириши мумкин.Ташкилот учун ушбу
маълумот корхонанинг ўзи бошқаролмайдиган соҳаларга - иқтисодий стикллар,
сиёсий шароитлар, бозор шароитлари, об-ҳаво, иқлим ва бошқаларга тегишли.
Ички маълумотлар бошқариш ва бошқариладиган тизимларнинг ҳолатини
тавсифлайди, масалан, бошқариш тизимининг ҳолати, унинг штатлари,
бошқариладиган тизимнинг моддий ва молиявий ресурслари, мавжуд
технологиялар.
Кириш маълумотлари энергия, моддалар, тизимга кирадиган маълумотлар
оқимини, чиқим - тизим маҳсулотини тавсифлайди (масалан, товарлар ва
хизматлар ҳажми ва номенклатураси)
Шовқин - бу маълумотни тўғри қабул қилишга халақит берадиган алоқа
каналига ташқи аралашиш.
Ахборотни чиндан ҳам фойдали бошқариш билан бир қаторда, ортиқча
маълумотларни ҳам қабул қилиш мумкин, улар ҳақиқатан ҳам ишончли, аммо ҳеч
қандай янги нарсаларни ўз ичига олмайди, кераксиз равишда олинган ёки
олинадиган маълумотларни тафсилотларига эга.
Сохта маълумотлар онгли равишда онглидир, бу унинг ёлғондан (ёлғондан)
туб фарқи. Кўпинча кучсиз сигналлар (миқдорий қиймати бошқа кириш
сигналларининг қийматидан паст бўлган сигналлар) ички ва ташқи омилларнинг
мумкин бўлган ўзгаришлари ҳақида, агар улар одатдаги жараёнга мос келмаса,
нотўғри маълумотлар сифатида қабул қилинади.
Бошқарув ахбороти куч тузилмалари ва юқори ташкилотларнинг меъёрий
ҳужжатлари, корхонанинг ташкилий тузилмалари ва уларнинг ўзаро

---

муносабатлари, кўрсатмалар ва кўрсатмаларнинг мавжудлиги ва сифати, норматив
ҳужжатларнинг бажарилиши тўғрисидаги маълумотлардан иборат. Менежментни
ташкил қилиш билан боғлиқ барча маълумотлар техник ва технологик
маълумотлар корхонанинг технологик жараёни ва ривожланишини бошқаришни
таъминлайди, ишлаб чиқариш ҳолатини баҳолашга, модернизация ва
реконструкция қилишни режалаштиришга имкон беради.
Техник ва технологик маълумотларнинг ҳажми ва унинг таркиби турли хил
тартибга солиш соҳалари ва ички ҳужжатлар билан тартибга солинади. Енергетика
соҳасида бундай норматив ҳужжатлар электр иншоотларидан техник фойдаланиш
қоидалари, электр иншоотларини ўрнатиш қоидалари ва бошқалар. Ташқи
ташкилотлар томонидан корхона фаолияти ёки унинг фаолияти натижалари
тўғрисида маълумотга маълум қизиқиш туғилади. Корхона эгалари, актциядорлар,
этказиб берувчилар, кредиторлар, солиқ органлари ўз маблағларининг улуши,
инвестициялар самарадорлиги, даромадлар ва ресурсларнинг самарадорлиги ва
бошқалар тўғрисидаги маълумотларга қизиқишмоқда. Истеъмолчилар ишлаб
чиқарилаётган маҳсулотлар, уларнинг сифати, нархи тўғрисидаги маълумотларга
қизиқишмоқда.