1-mavzu. Korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllari (2 soat)

Ахборот тизимлари қуйидагилар бўйича таснифланиши мумкин:
Марказлаштирилган ва марказлаштирилмаган бошқарувнинг афзалликларини
бирлаштирган марказлаштирилган ва марказлаштирилмаган тизимлар.
1. Ахборот тизимларининг янги техник ва технологик имкониятлари бошқарувни
марказлаштириш ва марказлаштирмасликнинг турли хил муносабатларини
таъминлашга имкон беради, улар ахборот тизимларини ривожлантириш
стратегияси билан белгиланади.
2. Интеграциялашган тизимлар ахборот хизматларининг тўлиқ спектрини тақдим
этади, маҳаллий - ташкилотнинг ахборот эҳтиёжларининг фақат маълум соҳалари.
3. Ахборотни қайта ишлашни механизациялаш ва автоматлаштириш даражаси
меҳнат унумдорлигини кескин ошириши, унинг ҳажмини ошириши ва сифатини
яхшилаши мумкин, аммо бу махфий маълумотларнинг тарқалиш имкониятини
яратади.
Ахборот олиш ва қайта ишлашни автоматлаштиришга мисол сифатида энергия
сарфини бошқариш ва энергия манбаларини ҳисоблаш учун корхоналарда
ишлатиладиган энергия истеъмолини ҳисобга олиш ва ҳисобга олишнинг
автоматлаштирилган тизимларидан фойдаланишимиз мумкин. Формалаштирилган
маълумотлар ўзгартирилиши, турли хил архивларда сақланиши, анъанавий
бошқарув қарорларини қабул қилиш ва амалга оширишда фойдаланилиши мумкин.
Расмийлаштирилган маълумотлар аниқ ташкил этилган технологик ва ишлаб
чиқариш жараёнини бошқариш учун энг мақбулдир. У муваффақиятли изланишлар
ва ечимлар банки сифатида ишлатилиши мумкин, шунингдек рад этилган, бу
умуман олганда ходимлар учун бебаҳо тажрибадир.
Анъанавий бошқарув муаммоларини ишлаб чиқаришни ва унинг барча
фаолият соҳаларини қамраб олишда ахборот тизимларининг имкониятлари жуда
катта. Хусусан янги турдаги ва янги шароитда муаммоларни ижодий равишда ҳал
қилиш зарурати компьютер технологияларининг энг замонавий воситаларига жуда

---

муҳим ва кучли, аммо фақат бошқарувнинг ёрдамчи воситаларига қарамасдан
характер беради.
Ахборот тизимларини ягона компьютер тармоғига киритишни ўз ичига олган
бошқарув тизимларини марказлаштириш бошқарувда ҳақиқий хавф туғдиради.
Ташкилотларнинг давлат ёки тижорат сирларини ташкил этувчи махфий
маълумотлардан фойдаланиш учун йўл очиқ бўлиши мумкин.
Електр энергетикаси соҳасидаги маълумотлар електр бир томондан ижтимоий-
иқтисодий тизимни, бошқа томондан эса ижтимоий-техник тизимни англатади.
Қувватни бошқаришдаги маълумотлар бошқа ижтимоий-иқтисодий тизимлардаги
каби бир хил рол ўйнайди. Социотехника тизими сифатида, электр энергияси,
бошқа тармоқлар билан солиштирганда, маълумотларнинг таркиби, тақдимоти ва
ишлатилишига таъсир қилувчи бир қатор ўзига хос хусусиятларга эга.
Електр энергиясини истеъмол қилиш, электр юклари, электр энергиясининг
сифати, электр таъминотининг ишончлилиги, электр тармоқлари ва ускуналари
айланишининг ҳақиқий ҳолати тўғрисидаги маълумотларнинг ишончлилиги электр
энергетикасида муҳим аҳамиятга эга, чунки бу бошқарув идоралари учун электр
энергиясини истеъмол қиладиган объектларни электр энергияси билан таъминлаш
тўғрисида қарор қабул қилиш учун зарурдир. Маълумотларнинг етишмаслиги
(масалан, электр занжирлари, юклаш ускуналари тўғрисидаги маълумотлар ва
бошқалар) ёки унинг ноаниқлиги ташкилотни ҳам, истеъмолчиларни ҳам жиддий
оқибатларга олиб келадиган нотўғри қарорларни қабул қилишга олиб келиши
мумкин. Шу билан бирга, маълумот ва операцион маълумотларнинг аҳамияти
эътиборга олиниши керак. Уларнинг таркиби ва хизмат кўрсатишига қўйиладиган
талаблар фойдаланиш қоидалари ва бошқа меъёрий-техник ҳужжатларда
кўрсатилган. Электр қурилмаларини тезкор диспетчерлик назорати жараёнида,
маълумотларнинг узлуксизлиги бир қатор параметрлар учун муҳимдир, яъни
электр иншоотларининг ишлаш ҳолати тўғрисида доимий равишда хабарлар
(масалан, электр стантсияларининг юк генераторлари, трансформатор ва
бошқалар).
Электр энергетикасида кодланган маълумотлар кенг қўлланилади (електр
занжирлари, турли хил қурилмаларнинг ўқилиши).
Ишлаб чиқаришнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ташқи
маълумотлар катта аҳамиятга эга (умуман, индивидуал объектлар учун энергия
сарфи, об-ҳаво шароитларининг прогноз ҳолати ва бошқалар). Қабул қилинадиган
қарорларнинг иқтисодий самарадорлигини ошириш учун меъёрий ва мос ёзувлар
хусусиятидаги ва амалдаги ускуналарнинг техник-иқтисодий кўрсаткичлари
тўғрисида маълумот керак.
Электр энергетикасида ахборот технологиялари кенг қўлланилади, улар
бутун технологик ва бошқарув занжири бўйлаб қўлланилади.
Булар электр станцияларида жараёнларни бошқаришнинг
автоматлаштирилган
тизимлари,
диспетчерликни
бошқаришнинг
автоматлаштирилган тизимлари, электр энергиясини автоматлаштирилган
бошқариш ва ҳисобга олиш тизимлари, автоматлаштирилган иқтисодий бошқарув
тизимлари. Ушбу тизимларнинг барчаси дастлаб марказлаштирилмаган бўлиб
кўринади ва кейинчалик тегишли жараёнларни бошқариш эҳтиёжларига қараб
аста-секин марказлаштирилади.

---