1-Mavzu: Mehnat psixologiyasining tarixi va uning predmeti

4-mavzu. Psixologik professiografiya.
Reja:

1. 
   Professiografiya haqida umumiy tushuncha.
   
2. 
   Professiografiyaning maqsadi. Professiografiya tahlili.
   
3. 
   Professiogrammaning mazmuni. Professiografiya sohalari.
   
4. 
   Professiografiya oldidagi zamonaviy muammolar va vazifalar.
   

Tayanch tushunchalar: psixologik professiografiya, kasb, kasbning stasiologik ahamiyati, pedagogik xarakteristika, kasbiy zarar.
Professiografiya - bu kasb tomonidan insonga qo’yiladigan talablar nuqtai nazaridan kasblar va ularni tabaqalashtiradigan ixtisoslar tavsifidir. Muayyan ixtisos, kasb yoki ular guruhi tomonidan insonga qo’yiladigan talablar sistemasini tavsiflash va asoslash professiografiyaning natijasini hal qiladi. Professiogrammaning bir qismini psixologik professiogramma, boshqa qismini esa zarur kasbiy qobiliyatlar ro’yxati tarzida inson psixologiyasiga qo’yiladigan talablarning qisqacha ma’lumotidan iborat bo’lgan psixogramma tashqil qiladi. Professiografiya kasblar klassifikasiyasini xam o’z ichiga oladi. Ammo, uning kompleksligi va sintetikligini ushbu klasiffikasiyaning g’oyat xilma-xil mezonlari belgilaydi. Chunki kasbni uning texnologik xususiyatlariga ko’ra klassifikasiyalashning o’zi bir ish, gigiyenaga ko’ra klassifikasiyalashning boshqa (o’zi bir) boshqa va hokazo. Professiografiyaning amaliy ahamiyati va uning kompleksligi shunda yaqqol ochiladi. Har qanday kasbni o’rganish va tavsiflash hamisha ma’lum maqsad bilan olib boriladi va ana shu maqsadga bo’ysundiriladi. Professiografiyaning maqsadi turlicha bo’lishi, professiogrammalari quyidagi maqsadlar uchun tuzilishi mumkin.
1) Zarur kadrlar tayyorlashni ta’minlovchi o’quv programmasini asoslash.
2) Mehnatning gigiyena sharoitini hisobga olishi va yaxshilash.
3) Kasbga yo’naltirish kasb bo’yicha konsultasiya, kasb uchun odam tanlashni asoslash.
Professiografiya tarixiy professiografiyani xam o’z ichiga oladi. Tarixiy professiografiya yo’qolib ketgan kasblarni tavsiflaydi, biroq, professiografiyaning eng progressiv sohasi bu bizga o’tmishning stixiyali o’tib kelayotgan yangi kasbni konstruksiyalashga bag’ishlangan bo’lishidir. Mehnatni har tomonlama o’rganadigan barcha fanlar professiografiya oldiga turlicha vazifalar qo’yadi. Shuning uchun ham kasbni tahlil va tavsiflash uzviy, ammo bir-biriga aynan o’xshash jarayon emas. Tekshirishning vazifasi materialni batafsil o’rganib olish uni kengaytirishdan turli formalarni analiz qilib chiqish bu formalar ichki bog’lanishini kuzatib borishdan iborat, degan so’zlarini eslamasdan bo’lmaydi. Bunda shuni ham unutmaslik kerakki, professiografiya mazkur konkret mehnat psixologiyasi bo’yicha har qanday ishning shart-sharoiti shu bilan barcha ishni iloji boricha har tomonlama o’rganish bo’yicha yakuni bo’lib xam xizmat qiladi. Xar qanday kasb xususiyatini kompleks tahlil qilishning quyidagilarni tavsiya qilishi mumkin:
1) kasb va uning ixtisoslariga ishlab chiqarish xarakteristikasi.
2) kasbning iqtisodiy ahamiyati
3) kasbning stasiologik xarakteristikasi
4) sosial psixologik xarakteristika, uning ishlar orasidagi obro’yi kompleks jamoaning xususiyatlari shaxslararo munosabatlarning vertikal va gorizontal bo’yicha o’ziga xosliklari.
5) pedagogik xarakteristika: kasbiy mahoratni belgilaydigan kasbiy mehnat muvaffaqiyati uchun zarur bo’lgan bilim va ko’nikma xajmining ro’yxati tayyorgarlik turi va muddati harakat marshrutlari xarakteristikasi hamda pedagogik jarayonini yaxshilashga oid takliflar.
6) mehnat sharoitidagi ishchiga xarakteristika ("kasbiy zarar" va sog’lomlashtirish tadbirlari).
7) mazkur kasbda ishchiga medisina nuqtai nazaridan zid bo’lgan sabablar ro’yxati (ayollar va o’smirlar mehnati alohida ajratiladi).
8) faqat zarur (asosiy) va lozim ko’rilgan (qo’shimcha) qobiliyatlar ro’yxati emas, balki psixologik to’g’ri kelmaslik ro’yxati alfavit ro’yxati sifatidagi psixogramma ham qo’shilgan.
Psixologik professiogramma. Hunar o’rganish qanday maqsadda o’tkazilmasin uning bu barcha aspektlari turli xil maqsad uchun garchi har xil me’yorda bo’lsa ham hisobga olinishi kerak. Professiogramma qator fanlarga tayanib, o’zining har bir sohasida tegishli fan tushunchalari sistemasidan foydalanishi kerak. Masalan: kasbning texnologik aspekti tavsifida texnikadan, iqtisodiy ahamiyatida - iqtisoddan, sosiologiyada -sosiologiyadan, gigiyena, sharoiti va medisina nuktai nazaridan zid hollarning medisinadan. Psixogrammaning psixologik aspekti psixologik tushunchalar sistemasida ifodalanishi lozim.
Psixologik professiografiya mohiyatining o’zlashtirilishini tekshirish.
1) Professiografiya hamda psixologik professiografiya vazifalarining farqi nimada?
2) hunar-texnika ta’limi sistemasi o’quv yurtlari pedagoglari uchun ularning mohiyatini bilish nima uchun zarur?
3) Nima uchun professiografiya ishi hyech kachon tugallangan bo’lmaydi?
4) kasbga yo’naltirish maqsadida o’zingizning ishlab chiqarish ixtisosingiz bo’yicha qisqacha psixologik professiogramma va psixogramma yozing.