1-Mavzu: Metall konstruksiyalarini loyihalash asoslari haqida umumiy tushuncha. Maqsadi va vazifalari. Reja

To‘sin elementlarining (tokchasini) mahalliy turg‘unligi
Alohida elementlardan tayyorlangan to‘sinlarda ayrim elementlarning tokcha yoki devorcha siquvchi, normal yoki urinma kuchlanishlar ta’sirida qavarib chiqishi va mahalliy ustivorligining yo‘qotishi mumkin. Elementlardan birortasi ustivorligini yo‘qotish natijasida butunlay yoki qisman ishdan chiqadi. Natijada to‘sinningishlaydigan ishchi qismi kamayadi, kesimi nosimmetrik shaklni qabul qiladi, egilish markazi siljiydi. Bularning hammasi to‘sinning yuk ko‘taruvchanligini muddatidan oldin yo‘qolishiga olib keladi. Kritik kuchlanish materialning elastiklik moduli «E» va plastinkaning o‘lchamlariga bog‘liq. Uzun tomonlari bilan mahkamlangan plastinka o‘z ustivorligini to‘lqinsimon sirt bo‘ylab yo‘qotadi. To‘lqinlarni vujudga keltiradigan kritik kuch qiymati quyidagi formuladan aniqlanadi:


(17.41)
bu erda: «S» - plastinkaning mahkamlanish sharti va kuchlanish xarakteriga bog‘liq funksiya,
EI_s – plastinkaning silindrik bikirligi


(17.42)
 - Puasson koeffitsienti.
Kritik kuchdan paydo bo‘ladigan kritik kuchlanish quyidagicha topiladi. (17.43)
Bu formulaga po‘latni elastik holatda ishlashlikni e’tiborga oluvchi koeffitsientlar qiymatlarni qo‘ysak quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:


(17.44)

Qaltis kuchlanish po‘latning oquvchanlik bo‘yicha hisobiy qarshiligiga teng deb olinib, to‘sin tokchasining enini qalinligiga bo‘lgan nisbatini aniqlash mumkin

(17.45)
bundan (17.46)

Agar qaltis kuchlanishlar oquvchanlik chegarasidan katta bo‘lsa, plastina o‘z muvozanatini yo‘qotadi. Nisbatning «b_svt_f» to‘sin tokchasining mahalliy turg‘unligi ta’minlanishi uchun zarur bo‘lgan qiymatlari QMQ 2. 03. 05-97 9-chi jadvalida keltirilgan.

To‘sin devorchasining mahalliy turg‘unligi
To‘sin devorchasini normal yoki urinma kuchlanishlar ta’sirida ishlayotgan plastina deb qarash mumkin. Devorchaning turg‘unligini yoki uning qalinligini oshirish yo‘li bilan yoki muayyan masofada ko‘ndalang bikirlik qovurg‘alarini o‘rnatish yo‘li bilan ta’minlash mumkin.
Devor (plastinka)ning kamarlar va ko‘ndalang qovurg‘alari orasida joylashib qolgan to‘g‘ri to‘rtburchakli bo‘lmalarining pishiqligini tekshirish kerak.
Bunda tekshirilayotgan plastinkaning hisobiy o‘lchovlari:
a- ko‘ndalang qovurg‘alar o‘qlari orasidagi masofa:
h_ef – devorning payvandlangan to‘sinlarda butun devori balandligiga, yuqori pishiqlikdagi boltlardagi kamarli ulanmalarga ega bo‘lgan to‘sinlarda – to‘sin o‘qiga eng yaqin bo‘lgan kamar burchaklari chetlari orasidagi masofaga, prokatli profillardan tuzilgan to‘sinlarda ichki aylanma boshlanishlari orasidagi masofaga, egilgan profillarda buralish chetlari, orasidagi masofaga teng bo‘lgan hisobli balandligi;
t_w –devor qalinligi.
To‘sin devori mustahkamligini hisoblashni tarang holatning hamma komponentlari ( σ,τ va σ_los ) ni hisobga olgan holda bajarish kerak.
To‘sin devorlari mustahkamligini tekshirish talab etilmaydi, agar QMQ 2.03.05-97(7.29)shartlari bajarilsa, bunda devor shartli egiluvchanligi (17.47)
ikki tarafli kamar choklariga ega bo‘lgan to‘sinlarda mahalliy kuchlanish yo‘kligi vaqtida- 3,5 dan:
xuddi shuning o‘zi bir tarafli kamar choklariga ega bo‘lgan to‘sinlarda- 3,2 dan:
ikki tarafli kamar choklariga ega bo‘lgan to‘sinlarda mahalliy kuchlanish borligida –2,5 qiymatlaridan oshmasa.
To‘sinlardagi yuk qo‘zg‘almas va mahalliy kuchlanish yo‘q bo‘lib, shartli egiluvchanlik bo‘lganda hamda yuk qo‘zg‘almas va mahalliy kuchlanish bor bo‘lib bo‘lganda devorcha ko‘ndalang bikirlik qovurg‘alari bilan mahkamlanishi shart. Bikirlik qovurg‘alari orasidagi masofa dan oshmasligi lozim.
Ko‘ndalang qovurg‘alarining eni mm dan kichik bo‘lmasligi kerak. Qalinligi esa mm dan kichik bo‘lmasligi shart.
Ko‘ndalang bikirlik qovurg‘alari bilan mustahkamlangan simmetrik kesimli to‘sin devorchasining mahalliy turg‘unligi quyidagi formula bo‘yicha tekshiriladi:
(17.48)
b
u erda ,  - qurilayotgan yacheykada tashqi kuchlar ta’siridan yuzada hosil bo‘layotgan kuchlanishlar,

Rasm 16.5. Bosh to‘sinni devorini ustivorligini tekshirish uchun sxema

(17.49)
S_cr –QMQ 2.03.05-97 ning 9.1 jadvalidan aniqlanadigan koeffitsient «» parametriga qarab,
17.1.jadval.

	 0,8	1,0	2,0	4,0	6,0	10,0	 30
ccch	30,0	31,5	33,3	34,6	34,8	35,1	35,5

(17.50)
 - ushbu QMQ 2.03.05-97ning 9.2-jadvalidan olinadigan koeffitsient,
17.2. jadval

To‘sinlar	Siqilgan kamarning ishlash SHartlari	
Kran tagi to‘sinlari	Kran relslari payvandlanmagan Kran relslari payvandlangan	2 
Boshqalar	Plitalarning uzluksiz tayanishida Boshqa holatlarda	 0,8
Eslatma. Yig‘ilgan yuklarni tortilgan kamariga tushgan kran tagi to‘sinlarining bo‘lmalari uchun  koeffitsientini hisoblashda 0,8 deb qabul qilish kerak.

- mahalliy kuchlardan hosil bo‘ladigan kuchlanish, (17.51)
N – mahalliy kuch (to‘shama to‘sinni tayanch reaksiyasi)
l_ef – hisobiy uzunligi l_ef =b+2· t_f
Devorda mahalliy kuchdan hosil bo‘ladigan kritik kuchlanish quyidagi formula orqali aniqlanadi:
(17.52)
S₁ – QMQ 2.03-05-97 ning 9.3 jadvaldan olinadigan koeffitsient

17.3.jadval

	C1ning payvandlangan to‘sinlar uchun quyidagilarga teng bo‘lgan dagi qiymatlari
	 0,5	0,6	0,8	1,0	1,2	1,4	1,6	1,8	2,0
 1 2 4 6 10  30	11,5 12,0 12,3 12,4 12,4 12,5	12,4 13,0 13,3 13,5 13,6 13,7	14,8 16,1 16,6 16,8 16,9 17,0	18,0 20,4 21,6 22,1 22,5 22,9	22,1 25,7 28,1 29,1 30,0 31,0	27,1 32,1 36,3 38,3 39,7 41,6	32,6 39,2 45,2 48,7 51,0 53,8	38,9 46,5 54,9 59,4 63,3 68,2	45,6 55,7 65,1 70,4 76,5 83,6

Devori ko‘ndalang qovurg‘alar bilan ustivorligi oshirilgan to‘sinda hosil bo‘ladigan kritik urinma kuchlanish qiymati quyidagi formula orqali aniqlanadi.
(17.53)
 - katakning katta tomonining kichik tomoniga bo‘lgan nisbati.
_s -QMQning 2.03.05-97 7-ilovasi bo‘yicha qabul qiluvchi koeffitsient
Agar devorchaning shartli egiluvchanligi 6,0 dan katta bo‘lsa, devorcha ko‘ndalang bikirlik qovurg‘alaridan tashqari bo‘ylama bikirlik qovurg‘alari bilan ham mahkamlanishi kerak. ular to‘sin uzunligi bo‘ylab yuqori tokchadan (0,20,3)h masofada joylashtiriladi.