1-Mavzu: Metall konstruksiyalarini loyihalash asoslari haqida umumiy tushuncha. Maqsadi va vazifalari. Reja

To‘sin devorchasi bilan tokchalarini birga ishlashini ta’minlash
Alohida elementlardan tayyorlangan to‘sin tokchasi bilan devorchasi o‘zaro birikkan joyga siljituvchi kuch ta’sir etadi. To‘sinning 1sm uzunligiga ta’sir etayotgan siljituvchi kuchni aniqlaymiz
(17.54)
Payvand to‘sinlarda siljituvchi kuch «T» tokcha choklarini qirqishga intiladi shuning uchun choklarning yuk ko‘taruvchanligi quyidagi shartni qanoatlantirishi lozim:

yoki (17.55)

YUqoridagi ifodalardan payvand chokning talab qilingan qalinligini topish mumkin:
yoki (17.56)

Agar to‘sin devorchasi tokchalari bilan parchin mixlar orqali biriktirilsa, bitta boltni siljitadigan kuch o‘zaro qo‘shni boltlar orasidagi masofa bo‘yicha aniqlanadi; (17.57)

Boltlar orasidagi masofa (17.58)
bu erda (N_v)_min-bitta boltning yuk ko‘tarish qobiliyati.


 (17.59)


19-20-Mavzu: Metall ustunlar va ularning bosh, sterjen va asos kisimlari loyihalash va hisoblash.


Reja:

1. 
   Ustunlarni asosiy o‘rta qismlarini hisoblash.
   
2. 
   Ustunlarni bosh qismlarini hisoblash.
   
3. 
   Ustunlarni asosini hisoblash.
   

Ustunlar o‘zidan yuqorida joylashgan konstruksiyalardan tushadigan yuklarni poydevorlarga uzatuvchi konstruktiv elementlardir. Ustunlar quyidagi qismlardan iborat: yuqorida joylashgan konstruksiyalardan tushadigan yuklarni bevosita qabul qiladigan qismi - bosh qism, yukni uzatuvchi asosiy o‘rta qism - sterjen, sterjendan poydevorga yukni uzatadigan qismi - asos. Ustun sterjenining kesimi yaxlit yoki panjarali bo‘ladi. YAxlit kesimlar ochiq va berk bo‘lishi mumkin.

Ustunlarni asosiy o‘rta qismi - sterjen
Ustunlarni loyihalash ularning kesimi yuzasini tanlashdan boshlanadi. Bunda «X-X» hamda «U-U» o‘qlari tekisligida bir xil ustivorlikka ega bo‘lishi maqsadga muvofiq. Buning uchun quyidagi shart qanoatlantirishi lozim
_x _y yoki l_x l_y va i_x  i_y
YUkni ta’sir etishiga va ustunni hisobiy uzunligiga qarab egiluvchanligi belgilanadi. Agar ta’sir etayotgan yuk 150-200t atrofida, balandligi 4-6m bo‘lsa, unda egiluvchanligini 100-70 oralig‘ida olinadi. Ta’sir etayotgan yuk 250-400t–gacha bo‘lsa, egiluvchanligini 70-50 oralig‘ida belgilanadi. SHartli egiluvchanligi hisoblanadi va mos keladigan formuladan foydalanib koeffitsient «» aniqlanadi va ustunning zaruriy yuzasi topiladi:
(19.1)
kesim yuzani talab qilingan inersiya radiusi va tomonlari o‘lchamlari aniqlanadi:
(19.2)
Kesim yuzasi tanlagach, ustunning mustahkamligi va turg‘unligi quyidagi formula bo‘yicha tekshiriladi
(19.3)
_min-kichik bo‘ylama egilish koeffitsienti, eng katta egiluvchanlik qiymati bo‘yicha quyidagi formulalar bilan hisoblanadi; shartli egiluvchanligi gacha bo‘lsa,
(17.4)
bo‘lsa,
(19.5)
bo‘lsa, (19.6)

19.1-rasm. Ustunning kesim yuzalari.
Inersiya radiusining qiymatlari
jadval 19.1