1-mavzu. Meva va rezavor meva o’simliklarini biologik-xo’jalik guruxlarga ajratish Ishning maqsadi

Bog’da tur va navlarni joylashtirish. Har bir tur va hatto har bir navning tashqi muhitga bo’lgan talabi turlicha bo’ladi. Shu sababli ularni parvarish qilish agrotexnikasi tabaqalashtirilgan bo’lishi lozim. Bunga erishish uchun turlar alohida – alohida maydonlarga va kvartallarga, navlar esa alohida qatorlarga o’tqazilishi kerak. Bu ko’chatlarning bexato ko’karishiga imkon beradi. Navlar esa ularning hosili birin-ketin yig’ishtirib olinadigan qilib, ya’ni ertapishar keyin o’rtapishar va oxirgi qatorlarga kechpishar navlar o’tqaziladi. Daraxtlarni bunday joylashtirish bog’ yeriga ishlov berish, shox-shabbani butash, zararkunanda va kasalliklarga qarshi kurashish, hosilni terib olish va saqlash kabi ishlarni osonlashtiradi.
Navlar shunday tanlanishi lozimki, ular changlanib butun vegetasiya davri davomida bog’dan bir me’yorda hosil berib tursin. Bog’dagi asosiy urug’lilar 3-5 navdan, danaklilar 3-4, boshqalari 2-3 navdan iborat bo’lib, ular har xil muddatlarda pishadigan bo’lishi lozim.
Bog’da meva daraxtlarini joylashtirish usuli. Meva daraxtlarini bog’da joylashtirishda ularning o’sishi va hosil berishga zarar yetkazmagan holda o’simliklarning oziqlanish maydonidan imkon boricha to’larok foydalanish ko’zda tutiladi. Bunda bog’ yeriga ishlov berish va daraxtlarni parvarish qilish ishlarini mexanizasiyalashni ham hisobga olish lozim.
Tekisliklarda meva daraxtlari kvadrat, to’g’ri burchakli to’rtburchak va shaxmat usulida joylashtiriladi.
Kvadrat usuli juda ko’p qo’llaniladi. Bunda qator orasi va qatorlardagi tuplar orasi teng bo’ladi; bunda bir-biriga yaqin turgan shoxlash imkoniyatiga ega bo’ladi va ularda mashinalarning burilishi oson bo’ladi va bog’ qator oralarini ishlashda mexanizmlardan foydalanish imkoniyati tug’iladi.
To’g’ri burchakli to’rtburchak usulida qatorlar orasi qatorlardagi daraxtlar orasiga nisbatan birmuncha (2-3 m) kengroq qoldiriladi. Oqibatda 1 gektar yerga kvadrat usulidagiga qaraganda ko’proq daraxt o’tqaziladi. Qatorlarda daraxtlarning shox-shabbasi bir-biriga tezroq tutashib ketadi, yuqoriga tomon cho’zilib ketmaydi va bir-birini siqib qo’ymaydi. Shox-shabba kengaytirilgan qator oralari tomon o’sadi. Bu usul meva daraxtlarni qalin va siyrak o’tqazishdagi afzalliklarni o’z ichiga oladi. Qator oralarining kengligi yerga ishlov berish va daraxtlarni parvarishlash ishlarini mexanizasiya yordamida bajarish imkonini beradi. Bundan tashqari bu usulda ekilgan bog’lardan boshqa usullardagiga qaraganda birmuncha yuqori hosil olinadi.
Daraxtlarni shaxmat (uchburchak) usulida joylashtirish. Bu usulda daraxtlar uchburchak yoki oltiburchak tepalariga o’tqaziladi. Bunda bir gektar yerga kvadrat yoki to’g’ri burchak usulda joylashtirilgandagiga qaraganda ko’proq daraxt o’tkazish mumkin, lekin bog’ ishlarini mexanizasiyalashtirish qiyinlashadi. Sanoat asosida barpo qilingan bog’larda bu usul istiqbolsizdir.
Tog’li yerlarning unchalik qiya (10-12⁰ gacha) bo’lmagan maydonlarida, ayniqsa adirlarda meva daraxtlari konturli yoki relyefli usulda joylashtiriladi. Daraxtlarning har bir qatori qiyalik gorizontiga to’g’ri chiziq bo’ylab emas, balki gorizontalda hamma vaqt ham bir xil kenglikda qoldirib bo’lmaydi. Qiyalikning qanchalik tik bo’lishiga qarab qatorlar ba’zan bir-biridan uzoqlashadi yoki yaqinlashadi. Bunday sharoitda sug’orish imkoniyati bo’lsa, gorizontal tomondan 0,002-0,005⁰ nishab, qilib sug’orish egatlari olinadi. Bu esa yon bag’iridan oqib tushadigan yomg’ir suvini, shuningdek sug’orishda berilgan suvni ham ushlab qoladi va tuproqni yuvilishdan va eroziyadan saqlaydi. Nishabi 10-12⁰ dan katta tog’li yerlarda meva daraxtlari terrasalarga ekiladi.