1-Mavzu. Multimedianing tarkibiy qismi. Multimediali ilovalarning qo’llanilish sohalari. Reja

6 – Mavzu.
Axborot yozishning qurilmaviy muhiti, axborot tashuvchilari.
Reja.

1. 
   Axborotlarni saqlovchi va tashuvchi vositalar
   
2. 
   Blu-ray disklarini o'qish uchun yangi texnologiyalarni qo’llash
   
3. 
   Disk yurituvchi qurilmalarning ishlash prinsiplari.
   

1.1.Axborotlarni saqlovchi va tashuvchi vositalar: fleshka, CD va DVD disklar.

• 
  Flesh disklar juda katta hajmdagi axborotni o’z ichiga sig’dira oladigan yarim o’tkazgichli elementlardan qurilgan xotira. Hozirgi kunda flesh xotiralarning hajmi 64Gb gacha bo’lgan axborotni o’ziga sig’dira oladi. Flesh xotiralar o’lcham jihatidan juda kichik bo’lib foydalanish uchun juda qulash.
  
• 
  CD disklar – bu kompakt disk so’zlarining bosh harflaridan olingan nomli disklar bo’lib, axborotlarni saqlash uchun optik yuzadan iborat, yumaloq disk ko’rinishidagi axborot tashuvchi hisoblanadi. Kompakt disklar 700 Mbayt hajmga ega bo’lib, unga ma’lumot disk o’quvchi qurilmaning lazer nuri yordamida yoziladi va o’qiladi.
  
• 
  DVD disklar – bu dijital video disk so’zlarining bosh harfidan iborat nomli disklar hisoblanadi. Bu disklar 4.5 Gbayt ҳajmga ega bo’lib, CD disklarga nisbatan 7 barobar ko’p axborot sig’dirishi mumkin.
  

Kompakt disklar bilan ishlash
Standart kompakt disk uchta katlamdan iborat:
- disk relefi shtampovkalangan polikorbanat;
- kaytaruvchi sirt, oltin,kumush,alyuminiy yoki boshka kotishma bulantirib tayyorlangan ;
- ximoya katlami , unga rasm yoki yozuvlar yozilishi mumkin.
Diskni informastion relpefi spiralsimon yulakchadan iborat bulib, markazdan chetga karab boradi.
Yulak buylab chukurlashgan pitlar joylashgan. Informastiya “pitlar” va ular orasidagi “bushlik” ketma ketligi bilan kodlashtiriladi.
CD-ROM elektronika platasi, shpindelli Dvigatelp, optik sistemada ukuvchi golovka va diskni yuklovchi sistemasidan iborat.
Diskni elektronika platasida boshkarish sxemasi, Komppyuter bilan aloka urnatuvchi interfeys, interfeys raz’yomi va ovoz chikarish raz’yomli mavjud. Kupchilik CD-ROM da yukorida aytilganlarni barchasi bitta platada joylashadi, ba’zi modellaridagina kushimcha plata mavjud.
Shpindelli Dvigatelp diskni bir xil chizikli va burchakli tezlik bilan aylanishini taminlaydi. Doimiy chizikli tezlikni ushlab turish golovkani xolatiga karab burchakiy tezlikni uzgartirib turishni talab kiladi. Biror fragmentni kidirishda diskni tezligi ukish xolatidagicha karaganda tez aylanadi. Shuning uchun Dvigatelpni xarakteristikalari yukori bulishi kerak.
Optik golovka sistemasi golovka va uni xarakatlanish sistemasidan iborat. Golovkada lazer manbasi joylashgan. U infrakizil diapazonida ishlab tulkin uzunligi 780 nm, kuvvati 0,2-0,5 Mvt. Undan tashkari fokuslash sistemasi, fotopriyomnik va birlamchi kuchaytirgich mavjud.
Qurilmani diskni yuklash sistemasi uch xil variantda tayerlangan. Ularni xar biri bir biridan farklangani bilan kurilmani uzi diskni tortib oladi.
Standart tezlikda disk aylanishida informastiya uzatish tezligi 150 Kb/c. Ikki va undan tez tezliklarda CD-ROM ni informastiya uzatish tezligi proporstional ortadi. Masalan 8-skorostlikda, informastiya uzatish tezligi 1200 Kb/c.
Diskni fizik nuktaiy nazardan bir jinsli emasligi katta tezliklarda aylanishda uni tebranishiga olib keladi. Bu xolat kuprok zavodlarda tayyorlanmagan disklarda kuzatiladi.
5000-6000 ay/min tezliklarda ishonchli ukish imkoniyati bulmaydi. Shunig uchun 12 va undan ortik tezliklarda ishlovchi CD-ROM lar CAV (doimiy burchakli tezlik) rejimda ishlaydi. Bu erda kursatiladigan tezlik eng katta bulishi mumkin bulgan tezlikni kursatiladi. Chunki bu xolda chizikli tezligi golovkani diskda joylashgan joyiga bolik buladi. Masalan 24 skorostli tezlik fakat diskni tashkiy chegaralarida kuzatiladi urtacha informastiya uzatish tezligi 1200-1500 Kb/c buladi.
Kompak diskni xajmi taxminan 650 Mb, bu 74 minutli yozuv deyilgani. Unda berishganlarni uzatish tezligi 153 600 Bayt/c. Bu standartlar bilan belgilangan. Lekin standartdan chetlanishlar bulish mumkin. Agar yullar zichrok joylashsa uni xajmi ortadi bu esa kuprok informastiyani joylaydi. Lekin u uzoq turi ishlay olmaydi.
Kopmakt disklardagi informastiyalar magnit disklardagicha qaraganda uzoqroq saqlanish mumkin.
Xozirda DVD(Digital Video Disk-rakamli video disk) lar ishlatilmokda ularda informastiya yozishi CD kabi, lekin yukori zichlikga ega. Shuning uchun xajmi katta bulib 4.7 Gb atrofida.
DVD lar ikki katlamli bulishi mumkin. Ularda yozuvlar turli chukurliklarda yozilib bir-biriga xalakit kilishmaydi. Bunday disklarni xajmi 1.8 marotaba ortib xajmi 17 Gb ga etishi mumkin.
Xozirda DVD asosan video filpmlarni yozishda kullanadi. Bunday urtacha zichlikdagi diskka 133 minutli MPEG-2 formatdagi filpm joylishishi mumkin.
DVD ni DVD-ROM, yoziladiganni DVD-R, kayta yoziladiganini DVD-RAM deyiladi. DVD-R xajmi 3.9Gb, DVD-RAM nili -2.6 Gb atrofida buladi.