1-Mavzu: Paxta va to‘qimachilik sanoatida texnosferik omillar fani, uning mohiyati va vazifalari Reja: 1

Mehnatning fiziologik ta’siri. Mehnat fiziologiyasi ish paytida inson 
tanasida yuz beradigan funksional o„zgarishlarni tekshiradi va ish qobiliyatini 
saqlash va oshirish, mehnat faoliyati va jarayonining ishchilar sog„ligiga salbiy 
ta‟sirini oldini olish bo„ycha chora-tadbirlar ishlab chiqadi.
Har qanday mehnat – murakkab fiziologik jarayonlar kompleksidan tashkil 
topadi. Bu faoliyatda markaziy asab sistemasi asosiy vazifani bajaradi, ya‟ni ish 
jarayonida inson organizmida sodir bo„ladigan o„zgarishlarni boshqaradi. 
Aynan inson miyasi tufayli mehnat faoliyatida uning kuch-quvvati 
(energiyasi) sarflanadi. Mexanik ishlarni boshqarish uchun inson organizmida 
kimyoviy-biologik jarayon natijasida uglevodlar parchalanishi hisobiga amalga 
oshadi. Bunda jismoniy kuchga sarflanadigan kislorod miqdori mehnat 
faoliyatining unumiga bog„liq bo„ladi. 
Jismoniy mehnat faoliyatida nafaqat uning kuch-quvvati, balki fiziologik 
a‟zolar tizimida ham o„zgarishlar yuz beradi. Masalan, chuqur nafas olish yoki 
chiqarish orqali ish jarayonining kechishiga olib keladi. 

---

Jismoniy tayyorgarlik ko„rgan insonlarda chuqur nafas olish imkoniyati 
yuqori bo„ladi. Yurak a‟zolari tizimida ham o„zgarishlar yuz beradi. Masalan og„ir 
jismoniy harakatning ko„payib ketishi oqibatida yurakning tez-tez urishi va qon 
bosimining ko„tarilishiga olib keladi. Bunda qondagi biokimyoviy o„zgarishlar 
natijasida qand dinamikasi o„zgarishi kuzatiladi. Jumladan, o„rtacha og„ir ish bilan 
shug„ullanuvchilarda qand miqdori oshib boradi, lekin qandning ortib borishi 
miqdori kasallangan inson tuzalib ketgunga qadar muayyan vaqtgacha saqlanib 
qoladi.
Organizmdagi quvvatning salmoqli darajada sarflanishi undagi uglevod 
zahiralarining kamayishiga olib keladi. To„xtovsiz jismoniy og„ir mehnat qilish 
oqibatida sut kislotasining ko„payishiga, qondagi gemoglobin kislorodining teriga 
o„tish tezligining oshishiga olib keladi. Shuningdek, og„ir jismoniy mehnat 
qiladiganlarda suv va tuz almashish jarayonlarining tezlashishiga, ter to„kilishiga, 
bular esa, bo„yraklar bajaradigan vazifaning yengillashishiga olib keladi. 
Ammo bunday mehnat faoliyatida organizmdagi oshqozon osti bezi ish 
faoliyatining sekinlashishiga, ovqat hazm qilishning pasayishiga olib keladi hamda 
eshitish, ko„rish, sezish faoliyatiga – gaz almashinuvi qisman o„zgarishi, puls 
sekinlashishi, nafas olishning qiyinlashishi, miyaga ko„p qon quyilishiga olib 
keladi. 
Surunkali aqliy mehnat burun qon tomirlari, ayniqsa miya va yurak qon 
tomirlarining me‟yoriy tonusining o„zgarishiga olib keladi. Aqliy mehnat faoliyati 
sezgi a‟zolari: eshitish, ko„rish, sezishning jimjitlikda ishlashi bilan uzviy bog„liq. 
Yengil jismoniy mehnat, aqliy mehnat faoliyatini qo„llab-quvvatlab turadi, 
og„ir jismoniy mehnat esa, buning aksi, jismoniy va aqliy mehnat faoliyatini 
to„xtovsiz amalga oshirilishi inson ishlash qobiliyatining pasayishiga olib keladi.