1-Mavzu: Paxtavato‘qimachiliksanoatidatexnosferikomillarfani, uningmohiyativavazifalari Reja

5.Konveermehnatturi.Ushbumehnatturininge’tiborlijihati–umumiy
ishjarayoniningalohidaishturlariga,ketma-ketlikdaishbajarilishi,konveer
tasmasiorqalibiron-birdetalningharbirishjoyigaavtomatiktarzdayetkazib
berilishidaniborat.Bundaymehnatshakliishchilardanbirmaromdavaberilganish
su’ratidaishlashnitalabqiladi.Bundaishchiboshqaradiganishoperatsiyasiga
qanchakamvaqtsarflansa,uningmehnatunumdorligishunchayuqoribo’ladi.
Monotoniya–bukonveermehnatshaklidankelibchiqqansalbiy
oqibatlardanbiribo’lib,o’znavbatidatez-teztoliqishgavaasabiylashishgaolib
keladi.Buningoqibatidaishjarayonidaorqagaketishkuzatiladi,harkungi
asabiylashishlarningqaytarilishioqibatidaparishonxotirlik,mehnatfaoliyatining
sekinlashishiyuzagakelib,oqibatdaishchiishlashqobiliyatiningpasayishigaolib
keladi.
6.Ishlabchiqarishjarayoniniboshqarishbilanbog‘liqmehnatturi.
Insonavtomatlashganmehnatjarayonidaqanchakamishtiroketsa,uninghissasi
shunchako’pbo’ladi.Bungafiziologiknuqtai-nazardanqaralsa,ishlabchiqarish
jarayoniniboshqarishikkitaasosiyshaklgabo’linadi:birinchisidamasofadanturib
boshqarish,ya’niishchidantezvafaolharakatlanishnitalabqilsa,ikkinchisiesa,
kamhollardaharakatlanishnitaqozoetadi.Boshqarishningbirinchishaklidaishchi
faqatbiroperatsiyagaemas,balkiboshqajarayonlargahame’tiborniqaratishitalab
etiladi,ikkinchishakldaesaishchiharakatqilishgatayyorbo’libturadi,lekinuning
tezligikamroqbo’ladi.
7.Aqliymehnatturi.Bumehnatturialohidakasbbo’lib,ungahammoddiy
ishlabchiqarishgaaloqadorsifatidaqaralmoqda.Masalanmuxandislar,
dispetcherlar,konstruktorlar,olimlar,vrachlar,o’qituvchilar,artistlar,rassomlar,
yozuvchilarvaboshqalar.
Aqliymehnatdaturlixilma’lumotlarningtahlilqilinishiinsonxotirasiva
e’tiboriningsusayishigaolibkeladi.Bundaymehnatshaklidajismoniyharakatjuda
kattaahamiyatkasbetmaydivabirkunlikenergiyasarfi2000-2400kkalbo’ladi.
Aqliymehnatuchun“gipokeneziya”xarakterlihisoblanib,bunafaqatinson
faoliyatiningsalmoqlidarajadapasayishiga,o’znavbatida,insonorganizmining
buzilishigavahaddanziyodhis-hayajongaberilishigaolibkeladi.
Gipokeneziya–ishlabchiqarishdaginoxushomillardanhisoblanadi.
Shuninguchunaqliymehnatfaoliyatibilanshug’ullanuvchikishilardayurak
xastaligikelibchiqishiehtimoliyuqoribo’ladi.
Aqliymehnatshakliningbirnechaturlarimavjud:


Operatorishi–zamonaviyishlabchiqarishasoslarisharoitidajarayonni
boshqarishvazifasini,harbiroperatsiyaishininazoratqilish,maxsulotning
liniyadagiharakatlanishinivaunixaridorlargaetkazishjarayonlarinio’zichiga
oladi.
Boshqaruvmehnati–korxonavatashkilotrahbarlariningmehatibo’lib,
kattahajmdagimuammolarni,ma’lumotlarnitahlilqilish,tezkorqarorqabulqilish,
shaxsiyjavobgarliknihisqilish,yuzagakeladigansalbiymuammolaryechimini
topishnio’zichigaoladi.
Ijodiymehnat–anchaginamurakkabmehnatshakllaridanbo’lib,bunda
xotiravae’tiborkuchlibo’lishitalabetiladi,buasabiyhayajonlanishningoshishiga
olibkeladi.Buturdagimehnatfaoliyatigapedagoglar,dasturtuzuvchilar,
dizaynerlar,arxitektorlar,ilmiyxodimlar,yozuvchilar,bastakorlar,artistlar,
rassomlar,konstruktorvaboshqalarkiradi.Bundaymehnatturlarijudakatta
emotsionalvaasabiyzo’riqishlarnitalabqiladi.Bundaymehnatfaoliyatidagilarda
qonbosimi,tanaharoratiningoshishi,organizmningkislorodgabo’lgantanqisligi
oshishikabifunksionalo’zgarishlarkuzatiladi.
O’qituvchilar,savdovatibbiyotxodimlarimehnati–ularhardoimodamlar
bilano’zaromunosabatdabo’lishlarisababli,ulardajavobgarlikningoshishi,vaqt
yetishmasligi,
ma’lumotlarnito’g’riqabulqilmasligioqibatidaasabiy
hayajonnningoshishigaolibkeladi.
O’quvchilarvatalabalarmehnati–bilimvako’nikmalarniegallash,o’z
ustidamustaqilishlashpsixologikfunksiyalari:xotira,e’tibor,qabulqilish
susayishiga,asabiyholatlargatushibqolishga,zo’riqishlargaolibkeladi.