1-Mavzu: Paxtavato‘qimachiliksanoatidatexnosferikomillarfani, uningmohiyativavazifalari Reja

Paxtatozalash,yengilsanoatvato‘qimachilikkorxonalarihududidagi
binolarorasidagiyong’ingaqarshimasofabinolarningyong’ingaqarshilik
ko’rsatishdarajasihamdakorxonaningyong’inchiqishxavfliligibilanbelgilanadi.
Bundabinovakorpuslarningjoylashishitexnologikjarayonningtalablariva
binoningistalganyerigao’to’chiruvchimashinalarkelaolishinihisobgaolgan
holdabo’lishikerak.
Ishlab
chiqarish
sanitariyasini,
xavfsizlik
texnikasini
ta’minlash,
ishlovchilargaqulaysharoityaratishhamdatexnologikjarayonniyaxshitashkil
qilishmaqsadidakorxonahududialohidazonalargabo’linadi.Korxonahududi
xom-ashyovatexnologikjarayonniyong’inchiqishxavfiga,binova
inshootlarningsanitariyaxarakteri,transportxizmati,ishlovchilarsonivaboshqa
shungao’xshashko’pginaomillargaqarab,zonalargaajratiladi.
Korxonabinolarinijoylashtirishdayanashungaahamiyatberishkerakki,
hududdaxavfsizliknita’minlashmaqsadidatransportko’pqatnaydiganbinolar
alohidabirjoydaqurilishi,yong’inchiqishxavfibo’lgansexlarshamol
yo’nalishigaqarshi,zararligazlarajralibchiqadigansexlarodamlarzich
joylashganishjoylaridanuzoqroqqilibqurilishikerak.Bundaharbirbinoning
atrofio’to’chirishmashinalaribemalolkelaolishiuchunhalqaliyo’llarbilan
ta’minlanishilozim.
Xavfsizlikningengzarurtalablaridanyanabirishuki,hududdayuk
tashishyo’llariodamlaroqimibilankesishmaganholdaqurilishikerak.
Yong’inxavfinikamaytirishvao’to’chiruvchimashinalarningkorxona
hududidagiharakatiniyaxshita’minlashmaqsadidaqarama-qarshitomonlarida
bo’lgandarvozalargato’ppa-to’g’riboradiganyo’llarquriladi.
Korxonahududidagitozaliknivatinchliknita’minlashshartbo’lgan
ma’muriybinolar,oshxona,konstruktorlikbyurosi,tibbiyotpunkti,buxgalteriyava
shungao’xshashbinolarishlabchiqarishzonasidanshamolyo’nalishibo’yicha
qurilishi,changishimumkinbo’lgan,engilo’toluvchiyoqilg’i,moyomborlariva
boshqalarqarama-qarshitomondajoylashishimaqsadgamuvofiq.

Korxonahududiniko’kalamzorlashtirish,gulzorlarqilishvadaraxtlar

o’tqazishshovqin,changvazararlimoddalarningtarqalishini,o’tningtarqalish
zonasinichegaralash,korxonadevorlari,yo’laklarvadamolishzonalarinisalqin
tutish,ishchivaxizmatchilargamaishiysharoityaratishuchunqilinadi.
Paxtatozalash,yengilsanoatvato’qimachilikkorxonalaridaishchilarning
sog’liginihimoyaqilishmaqsadidasanitariya-maishiyxizmatxonalaritashkil
qilinadivaularningme’yoridaishlashita’minlanadi.Bularningtarkibiga
garderoblar,korjomalarnitozalashvazararsizlantirishxonalari,hojatxonalar,
ayollaruchunshaxsiygigienaxonalari,dush,qo’lvaoyoqlarniyuvishvannalari,
chekish,ovqatlanish,kutish,tibbiyot,yoshbolalarniemizish,maxsuskorjomalarni
yuvishxonalarihamdaichishuchunsuvbilanta’minlanganuskunalarikiradi.
Yordamchixonalargaumumiyovqatlanishxonalari,sporto’yinlariva
gimnastikamashg’ulotlariuchunmaydonchalar,konstruktorlikbyurosi,xavfsizlik
texnikasi,jamoattashkilotlarixonalarikiradi.Buxonalarmehnatunumdorliginiva
ishlabchiqarishsamaradorliginioshirishda,ishchilarningsog’liginimuhofaza
qilishdahamdajamoanimehnatsevarlikruhidatarbiyalashdakattaahamiyatkasb
etadi.
Sanitariya-maishiyxizmatbinolarisexlardanunchauzoqbo’lmaganva
qulayjoylargajoylashtiriladi.Ulargaboriladiganyo’llarzararlichiqindilar
chiqaradigansexlarorqalio’tmasligikerak.Agardamaishiyxonalarbinoning
erto’lasidajoylashtirilsa,albatta,ularhavoberuvchivaso’ruvchiventilyasiya
tizimibilanta’minlanganbo’lishikerak.
Hozirgipaytdasanoatkorxonalaridadamolishxonalarinijihozlashgakatta
ahamiyatberilyapti.Buxonalardidbilanbezatilib,yumshoqkreslolar,ixcham
stolchalar,televizor,magnitofonbilanjihozlangan.Yaxnaichimliklar,choy,qahva
vashirinliklarbilansavdoqiluvchibufetfaoliyatko’rsatadi.
Ularko’pinchamaishiybinoningbirinchiqavatidayokiishlabchiqarish
binosiningengko’podamishlaydiganhamdajarohatlanishjihatidanengxavfli
bo’lgansexgayaqinyergaquriladi.Ularnikorxonagakiraverishdagiyo’lakka
yaqinyerlardahamjoylashtirsabo’ladi.
Hududnisanitariyajihatidanobodonlashtirishmasalasisanoatkorxonasining
boshrejasiasosidahaletiladi.Pillaniqaytaishlovchizamonaviykorxonalarning
o’zigaxosxususiyatishundaniboratki,ishlabchiqarish,yordamchibo’linmalarva
omborxonalarningma’lumqismibirbinodajamlanganbo’ladi.
Ayrimhollardatexnologiyasijihatidanbir-biridantamomilafarqqiluvchi
korxonalaryordamchiishlabchiqarishlari,muhandislikkommunikatsiyalari,
ishlovchilargasanitariya-gigienavamadaniyxizmatko’rsatishtizimlariumumiy
bo’lgansanoatuzellarigabirlashtiriladi,buholqurilishmuddatlariniqisqartiradiva

sarflanadigankapitalmablag’nikamaytiradi.Korxonaningboshrejasiajratilgan

hududdoirasidaloyihalanadi.
BundaQMvaQ–II–88-89ning‘Sanoatkorxonalariningboshrejalari,
loyihalashme’yorlari’bo’limigaamalqilinadi,shuningdek,texnologik
jarayonningturi,transportning,energiya,yoqilg’i,suvvahokazolarbilan
ta’minlashmanbalariningxillarihisobgaolinadi,mahalliysharoit,joyning
geografiko’rni,relefi,shamolningkuchi,yo’nalishivaboshqaomillarinobatga
olinadi.
Binolarningjoylashuvivahududiningmaydonibinovainshootlarning
me’yordako’rsatilganzichliginiiinobatgaolganholdato’g’ritanlanishikerak.
Buqurilishzichligi(F)qo’yidagiformuladananiqlanadi:
Buyerda,
F
bino
-binovainshootlaregallaganjamimaydon;
F
hud
-korxonauchunajratilganmaydon.
Sanoatkorxonalarimaydonidagibinovainshootlarningzichligipillatortish
ishlabchiqarishlariuchunkamida41%,yigiruvvatikuvishlabchiqarishlariuchun
kamida55%belgilangan.
Temiryo’lvaavtomobilyo’llari,yo’laklari,ochiqsportmaydonchalari,
damolishmaydonchalari,ko’kalamzorlarvashukabilarbinohamda
inshootlarbilanbandbo’lganjamimaydonhisobigakirmaydi.
Hududning10-20%qismiko’kalamzorlashtirishga(daraxtlar,butalar,
maysazorlar)ajratiladi.Hovuz,damolishjoylari,piyodalaryo’laklari,
o’zigaxoschiroqlaro’ratilishiobodonlashtirishningtarkibiyqismlaridir.
Asosiyishlabchiqarishbinosiatrofida2,75-4,25metrkenglikdagiaylanma
avtomobilyo’liquriladi.Yo’laklarkengligi1,5metrqilinadi.Asosiykishilar
oqimixavfsizharakatlanishiuchunavtomobilyo’llarivatransportuchun
mo’ljallangankirishvachiqishyo’llarialohida-alohidabo’lishilozim.
Harakatlanishyo’lkalariningsoniengkattasmenadaishlovchilarsoniga
qarabbittayo’lkada750kishiharakatlanaoladiganqilibtanlanadi.
Ko’kalamzormaydonlarumumiymaydonning15%idanoshmasligidarkor.
Binodevoribilandaraxtlaroralig’i5metr,butalaroralig’iesa1,5metrqilib
olinadi.Sanoatkorxonalarichegarasibilanturar-joydahalariorasidaxavfsizlik
masofasibo’lishikerak.Bungasanitariyajihatidanhimoyamintaqasinitashkil
qilishorqalierishiladi.

Pillaniqaytaishlovchikorxonalar4-sinfgatalluqlidir.Yuqoridaqayd

qilinganidek,businfuchunsanitariyajihatidanhimoyamintaqasiningengkichik
eni100metrbo’lishivaularturar-joydahasiganisbatanshamolgaro’paratomonda
joylashishizarur.
Korxonagaasosiykirishjoyida(shamolgaro’paratomonda)zavodoldi
maydonijoylashadi,buyerdama’muriy,madaniy-maishiy,tibbiybinolar,
oshxonalar,sportinshootlari,jamoatvaxususiytransportlarqo’yiladigan
maydonchalarjoylashtiriladi.
Binolarnishamolningqaysitarafdanesishinihisobgaolganholda
joylashtirilsa,xonalarningtabiiyyoritilishi,shamollatilishiuchunqulaysharoit
yuzagakeladi.Boshrejadabinolar‘shamollarguldastasi’debataluvchi
diagrammabo’yichajoylashtiriladi.
“Shamollarguldastasi”uzoqmuddatlikuzatuvlarlargadavomidama’lumbir
hududdagishamolrejiminitavsiflovchiko’pburchaklivektordiagrammasibo’lib,
undadiagrammamarkazidanturliyo’nalishlargayo’nalganvektorlarninguzunligi
ushbuyo’nalishlardagishamollartakrorlanishigaproporsionalbo’ladi.