1-Mavzu: Paxtavato‘qimachiliksanoatidatexnosferikomillarfani, uningmohiyativavazifalari Reja

Nazoratsavollari:

1.Texnosferadegandanimanitushunasiz?

2.Texnosferanibiosferadannimafarqibor?
3.Texnosferaomillarifaniningmohiyatinimadaniborat?
4.
Texnosferaningxavfsizlikmezoninimada?


2-mavzu:Paxtavato’qimachiliksanoatidatexnosferikomillarfanining
nazariyasoslari(Yashashmuxitievolyusiyasi,texnosferagao‘tish)

Reja:
1.Paxtavato’qimachiliksanoatidatexnosferikomillarsohasidagidavlat
siyosati.
2.Paxtavato’qimachiliksanoatidatexnosferikomillarnimuhofazaqilishni
davlatiqtisodiyvaijtimoiysiyosatibilanmuvofiqlashtirish.
3.Tabiatnimuhofazaqilishgaoidxalqarohamkorlikvaxorijtajribalari.
Tabiatnimuhofazaqilishninghuquqiytizimi.
4.Tabiatnimuhofazaqilishtushunchasivaunita’minlashusullari.Tabiatni
muhofazaqilishsohasidanazorattashkilotlari.

Yashashmuhitievolyusiyasi,texnosferagao‘tish
“Tabiat-inson-jamiyat’tiziminingevolyusionrivojlanishitarixidabeshta
ijtimoiy-ekologikbosqichniajratishmumkin.
Taraqqiyotningdastlabkibosqichidaaholisoniningo’sishioziq-ovqat
yetishmasligi,yirtqichhayvonlar,iqlimsharoitlarikabiomillarta’sirida
cheklangan.Uzoqvaqtdavomidainsonlartayyormaxsulotlarniyemishuchun
terganlarvaovbilankunkechirganlar.Insonlartabiiysharoitvaoziq-ovqating
mavjudligigato’laqarambo’lgan.
40mingyiloldinyeryuzidaaholisoni10mln.kishidanortgan.Keyingi30
mingyildavomidamehnatvaovqurollarinitakomillashtirish,hayvonlarni
xonakilashtirish,ayrimo’simliklarniyetishtirishbilaninsoniyatovqatta’minoti
masalasiniasosanhalqilgan.Budavrdainsonlarningatrof-muhitgata’sirimahalliy
darajadabo’lgan.Budavribtidoiybosqichdavridebyuritiladi.Keyinchalik
dehqonchilikvachorvachilikningrivojlanishibilaninsonlaryaxshiroqyashashga
o’taboshladilarvajamiyatshakllangan.Insonlarningatrof-muhiitgata’siri
xarakterivamiqyosio’zgargan.
10mingyiloldinoziqyetishmasligivatabiiysharoitlarningcheklovchiroli
yanahamkamaygan.Yeryuzidaaholisoni50mln.kishidanortgan.Dastlabki
antikshaharlarvujudgakelgan,madaniyatrivojlangan.O’simlikvahayvonlarning
hayottarzi,yashashsharoitlarivamoslashishlarisoniningo’zgarishlarihaqidagi
dastlabkiekologikbilimlareramizdanavvalgiasarlardaqadimgiRimva
Yunonistondavujudgakelgan.Budavrgakelibtabiatgainsonta’sirining
kuchayishi–o’rmonlarningkesilishi,yerlarningsho’rbosishi,dastlabki
cho’llashishvaziyatlarikuzatilgan.Antropogenta’sirnatijasida,ayrimhayvon
turlariqirilibketgan,alohidanoyobo’simlikvahayvonturlarimuxofazaqilingan.

Budavragrarbosqichdavridebyuritiladi.Keyinchalikinsonlarningatroftabiiy

muhitgata’sirikuchayibborgan.
O’rtaasrlargakelibaholisoni500mln.kishidanortgan.O’rtaOsiyoda
dastlabkiekologikbilimlarvujudgakelgan.YevropadaUygonishdavridaekologik
bilimlarrivojlangan.XVIIIasrningoxirlarida,1784yildabug’mashinasining
ixtiroqilinishibilaninsoniyattarixidagiindustrialbosqichboshlangan.Budavrga
kelibinsonxilma-xiltabiiyresurslardanfoydalanaboshlagan,antropogenmodda
almashinuviningko’lamioshgan.
XIXasrdaaholisoni1mlrd.kishidanoshgan,tabiiyresurslarniqazibolish
vaishlatishhajmio’sgan,ayrimo’simlikvahayvonturlariqirilibketgan.Atrof-
muhitningifloslanishikuchayaboshlagan.XIXasrningikkinchiyarmidanjamiyat
tarixidagitexnogenbosqichboshlangan.XXasrdatabiatvajamiyatmunosabatlari
keskinlashaboshlagan.Asosiymineralxom-ashyoresurslariningyetishmovchiligi,
isrofgarchilikbilano’zlashtirilishinoxushijtimoiy-siyosiyvaekologikoqibatlarga
sababbo’lgan.
Aholisoniningo’sishi,tabiatgata’sirningkuchayishinatijasidamahalliy,
regional,dunyomiqyosidagiglobalekologikmuammolarkelibchiqdi.Yadro
energiyasidankengfoydalanilaboshlandi.Insonkosmosgachiqib,Oynizabtetdi.
Jamiyattaraqqiyotiningnoosfera(“noos”-aql,“sfera”-qobiq)bosqichigao’ta
boshladi.
Odamzotjamiyattaraqqiyotiningbarchao’timlaridayashashmuhitigata’sir
qilibturadi.Butaraqqiyotningta’siriyuqoridata’kidlabo’tilganidek,ko’plab
asrlardavomidasezilarsizdarajadakambo’lganbo’lsa,XIXasrningyarmidan
boshlabbuta’sirkeskinortabordi.
XXasrdaplanetamiztabiatidaantropogenta’sirningsalbiyoqibatlariga
uchraganhududlarpaydobo’ldi.Buesashuhududdagitabiiysharoitningqisman,
ayrimholatlardato’liqbuzilishigaolibkeldi.Buo’zgarishlargaolibkelgan
sabablarquyidagilardir:
oYeraholisisoniningo’sishdarajasiyuqoriligi(demografikportlash)va
uningurbanizatsiyasi;
oEnergetikresurslarehtiyojiningortishi;
oSanoatvaqishloqxo’jalikmaxsulotlariishlabchiqarishningjadal
rivojlanishi;
oTransportvositalariningjudako’plabqo’llanilishi;
oHarbiymaqsadlarvaboshqajarayonlaruchunharajatlarningortishi.