1-Mavzu: Paxtavato‘qimachiliksanoatidatexnosferikomillarfani, uningmohiyativavazifalari Reja

MasofadanturibboshqarishHozirgizamontexnikataraqqiyotidavrida
ma’lumdasturasosidaishlaydigantexnologikjarayonlar,sexlar,hattoki
avtomatlashtirilganzavodlarqurilmoqda.Buishlarniamalgaoshirishsanoat
korxonalaridagijarayonlarniuzoqdanturibboshqarishimkoniyatiniyaratadi.
Masofadanturibboshqarishtiziminingengijobiytomonishundaki,bunday
sanoatkorxonalarisharoitidaxavflivazararlimoddalarko’plabajraladigan
zonalardaisholibborishavtomatlarzimmasigayuklanadivabundaalbattaishchi
xavflivazararlizonagakirmaganligisababliuningbaxtsizhodisagauchrashiyoki
kasbkasalligigachalinishikeskinkamayadi.
Hozirgivaqtdaba’zibirog’ir,xavflivazararliishlarningko’pchiligini
avtomatlarzimmasigayuklashmumkin.Bundayishlarnibajarishma’lum
masofadanturibboshqarishgaasoslangan.Ishbajariladiganzonagaharxil
ma’lumotberuvchidatchiklaro’rnatilib,ularboshqarishpultigakerakli
ma’lumotlarniyuboribturadi.Boshqarishpultima’lumuzoqlikdajoylashtirilgan.
Ishjarayoniteletizimorqalikuzatibboriladi.Olinganma’lumotlarboshqarish
tizimlariyordamidatartibgakeltiriladi.Bundabirodambirnechaishjarayonini
kuzatibborishimumkin.
Telemexanikavositalariodamborishimumkinbo’lmagan,shuningdek
xavflilikdarajasiyuqorivaodamlarninguerdauzoqvaqtturishizararlioqibatlarga
olibkeladiganjoylardaayniqsaqo’lkeladi.Masofadanturibboshqarishengil
alangalanuvchivaportlovchimateriallardanfoydalanganda,radioaktivvazaharli
moddalarbilanisholibboriladigansexlardaayniqsayaxщiishberadi.
Maxsusmuxofazavositalari.Harxilmashinavadastgohlarniloyihalash
vaqtidamaxsusmuxofazavositalaridankengfoydalaniladi.Bularga:mashinalarni
birnechatugmalariyordamidaboshqarish(masalan,pressqurilmalarini
ishlatgandaoyoqbilanbosiladiganpedalvaqo’lbilanulaydigantugmalarbor)
tizimigaegabo’lganshamollatishvositalari,yoritishmanbalarivayoritish
qurilmalari,shovqinniso’ndirish,izotoplarnisaqlashvatashishvositalari,
dastgohlarniergaulabmuxofazalashvaboshqaelektrtokiurishita’sirini
yo’qotishgaqaratilganmuxofazalashchora-tadbirlarivaboshqalarnikiritish
mumkin.

Sanoatkorxonalariningishlabchiqarishsharoitlaridaharqandayxavfliva

zararlisanoatomillaribo’lganjoylarningdeyarlihammasidamaxsusmuxofaza
vositalaridanfoydalaniladi.
GOST12.4.011-75“Ishchilarnimuxofazaqilishvositalari.Turlari”gaasosan
shaxsiymuxofazaaslahalarisanoatkorxonalaridao’rnatilganmashinava
dastgohlarningishchilaruchunxavfsizligini,uniyaratish,o’rnatishvasanoat
korxonalariishinitashkilqilishyulibilanbartarafqilishimkoniyatibo’lmagan
hammahollardaqo’llashtavsiyaqilinadi.
Ba’zibiryangitexnologikjarayonlarnibajarganda,shuningdek,avariya
sodirbo’lgandayokita’mirlagandabuishlarniamalgaoshirayotganishchilar
ko’pinchanoqulayishsharoitlariga,hattoba’zibirxavflijarayonlargahamduch
kelishlarimumkin.SHuninguchunsanoatkorxonalariningba’zibirsexlari,ish
turlarivamutaxassisliklarro’yxatituzilib,mazkurro’yxatbo’yichaishlayotgan
ishchilarningsog’liginisaqlashmaqsadidaulargabepuloziq-ovqatlarberiladi.
Sanoatkorxonalaridashuningdek,bepulberilishikerakbo’lganoziq-ovqatlar,
maxsusishkiyimlari,oyoqkiyimlarivashaxsiymuxofazaaslahalarihambelgilab
qo’yiladi.
Paxta,to’qimachilikvayengilsanoatkorxonalaridatexnologikjarayonlarni
avtomatlashtirishyaqinkelajakdaishchilarnixavflivazararlimehnat
sharoitlaridanxolosqiladi.Tezvaaniqo’lchaydigan,murakkabjarayonlarni
belgilangan
ish
tartibidan
chiqib
ketmasligini,
sexlardagi
mikroiqlim
kattaliklarining(harorat,namlik,havoharakatitezligivah.k.)mo’’tadil
qiymatlariniushlabturaoladiganasboblarboshqaribturadilar.
Mehnatsharoitiniyaxshilashningistiqboldagiyo’nalishlaritexnologik
jarayonlarniavtomatlashtirishdarajasiningtezsur’atlarbilanko’tarilishigabog’liq.
Buavtomatikravishdaishlaydiganpotokliniyalari,robotlashtirilgankomplekslar,
integratsiyalashganishjoylari,elektronikavamikroprotsessorlar,texnika
vositalariningkengjoriyetilishihisobigaamalgaoshiriladi.
Texnologikjarayondamexanizatsiyalashtirishnikengjoriyqilish,ishlab
chiqarishjarayonlaritezliginingkeskino’sishiishchilardaasabcharchashihamda
harakatkoordinatsiyasiningbuzilishixastaliklarinikeltiribchiqaradi.
Shuninguchunmehnatnimuhofazaqilishbo’yichailmiy-tadqiqotishlarini
oldindanko’rabilishzaruriyatiortadi.Ayniqsa,tibbiytadqiqotlar,me’yoriy
hujjatlarvamehnatxavfsizligitalablarinitakomillashtirishda,mehnatsharoitlarini,
ishlabchiqarishjarohatlari,portlashvayong’inomillarimajmuinitahlilqilishning
yangiilmiy-texnikusullariniyaratishnazardatutilishikerak.
Sanoatsanitariyasibo’yichaasosiyyo’nalish-ishlabchiqarishmuhitida
zararlimoddalarningmavjudligivamiqdoriniuzluksiz,avtomatikravishda
aniqlaydigano’tasezgirasboblarhamdayangiusullarishlabchiqilishikerak.

Sexhavosiniyangilashbo’yichailmiyishlar,ishlatilganhavoni

markazlashtirilganuskunalaryordamidaso’ribolish,unichangvazararli
moddalardantejamlihamdaishonchliusullarbilantozalash,avtomatikravishda
ishlaydigannazoratvositalariniqo’llash,mashinalarni,sexnitozalashdavakuum
uskunalarqo’llash,changnimarkazlashganhavotizimlariyordamidaso’ribolish
rivojlantiriladi.Buninguchuno’zidanchangchiqarmaydigan,changlihavoni
samaralitozalayoladigan,mukammalavtomatlashgankonditsionerhamdaboshqa
mashina,uskunalarniyaratishdekmuammolarnihalqilishzarur.
Ishlabchiqarishsexlariniyoritishborasidahamilmiyishlardavom
ettirilib,ko’znitoliqtiruvchiomillamikamaytirish,fonarsizsexlardainsonuchun
zarurbo’lganultrabinafshanurlanishgaegabo’lgansun’iyyorug’likmanbalari
qo’llashniko’paytirish,yoritishuskunalariniekspluatatsiyaqilishningratsional
tartibiniishlabchiqish,mashinalargao’rnatilganyoritishasboblariniyaxshilash
ishlarigakattaahamiyatberish,qandillarnitozalashvayuvishmuammolarihal
qilinishilozim.Ishlabchiqarishniuzluksizmexanizatsiyalash,mashinalar,
transportvositalariningquvvativaharakattezliginingortishibevositashovqin
hamdatitrashningortishigaolibkelmasligikerak.
Buninguchunshovqinhamdatitrashborasidagiilmiyishlardavom
ettirilishi,shovqinlarnikeskinkamaytiruvchihimoyavositalarivamateriallar
iishlabchiqarishgajoriyqilinishikerak.
Elektrxavfsizligibo’yichatadqiqotlarnielektrtoki,elektromagnit
maydonlarininginsontanasigabiofizikhamdaelektrofiziologikta’sirini
o’rganishgayo’naltirishdanmaqsadtokkuchi,kuchlanishvamaydon
kuchlanganliginingyo’lqo’ysabo’ladiganqiymatinianiqlash,me’yorlarini
belgilash,elektruskunalariningergaulashmoslamalariningmukammalsxema,
konstruksiyalariniyaratish,tolalichanglarningyong’inxavfimavjudliginihisobga
olganholda,elektryuritkichlarhimoyasiningratsionalsxemasiniishlabchiqishva
boshqashungao’xshashtadbirlarnihisobgaolishdir.Kelgusidamashinalarishini
boshqarishgapastkuchlanishlardanfoydalanishkengjoriyqilinadi.
To’qimachilik
sanoatining
barcha
o’timlarida
statik
elektr
zaryadlarigaqarshisamaraliantistatikmoddalarqo’llashko’zdatutiladi.Kelgusida
elektrjarohatlariningbarchaturlariilmiyasoslanganstatistikhisobotiningyagona
usuliniishlabchiqishvatatbiqqilishnazardatutiladi.
Korxonalarni
sovitish
hamda
isitish
uskunalari
ish

boshqarilishining

to’g’ri
tartibini
ko’rsatuvchi,
operatsiyalarning
noto’g’ritartibdabajarilishi,uskunaningo’zholichaishlabketishi
vao’chibqolishiningoldinioluvchitizimlargaegabo’lishilozim.
Uskunani
avariya
holatida
o’chirish
tizimi
qizil
rangda
bo’lishi
hamdashaklibo’yichaboshqaboshqarishelementlaridanfarqqilishi,

ularning
joylashgan

joyi
ko’rsatkichlarga,
vazifasi
to’g’risidagi
yozuvlargaegabo’lishi,boshqarishuchunqulayjoylashganvauskunani
avariya
bartaraf
etib
bo’lingunga
qadar
ishga
tushirishga
imkon
bermasligi
lozim.
Uskunani
ishga
tushirishni
amalga
oshiruvchi
boshqarishorganiqizilrangdanboshqa(qora,kulrang,oqyokiyashil)
rangda
bo’lishizarur.Avariyaningoldinioluvchiboshqarishorgani
sariq
rangda
bo’lishi
darkor.
Avariya
holatida
o’chirish
tugmasi
boshqa
tugmalardan
kattaroq
o’lchamda
bajarilishi
lozim.
Bir
necha
shaxslar
tomonidan
boshqariluvchi
uskunaning
boshqarish
organlari
bajarilishi
lozim
harakatlarning
zarur
tartibinita’minlovchitizimgaegabo’lishikerak.
Xabardor
qiluvchi
elektr
lampalari
va
boshqa
xabar
beruvchi
qurilmalar
berilayotgan
xabarlarning
mazmunini
(“Yoqilgan”,
“O’chirilgan”hamdaboshqalar)bildiruvchibelgivayozuvlargaega
bo’lishilozim.
Uskuna
avtomatik
rejimda
ishlayotganda,
sozlash
tugmalari
hamda
qo’ldaboshqarishorganlari(avariyaviyo’chirishorganidan
tashqari)o’chiribqo’yilishidarkor(texnologikzaruratbilanbog’liq
holatlar
bundan
mustasno).
Avariya,
nosozliklar
va
boshqa
holatlardan
xabar
berish
uchun
uskunaning
konstruksiyasida
signalizatsiya,
shuningdek,
uskunani
avtomatik
ravishda
to’xtatuvchi
hamdaenergiyamanbaidanuzibqo’yuvchivositalarnazardatutilgan
bo’lishi
kerak.
Uskunaning
boshqarish
tizimi
operator
tomonidan
xatoga
yo’lqo’yilganvaboshqarishtizimidanosozliklaryuzaga
kelganhollardaxavftug’dirmasligilozim.
Ishlab
chiqarish
uskunasi
uning
ishlash
rejimi
buzilganligi
haqida
xabar
beruvchi
signalizatsiyaga,
zarur
hollarda
esa,
xavfli
nosozliklar,
avariyalar
va
xavfli
holatlarga
yaqin
bo’lganrejimlar
zaga
kelgan
taqdirda,
uskunani
avtomatik
ravishda
to’xtatuvchi
hamdaenergiyamanbaidanuzibqo’yuvchivositalargaegabo’lishikerak.
Ishlab
chiqarish
uskunasining
ishchi
organlari
yoki
ularning
uzatmalari
energiya
uzatish
butunlay
yoki
qisman
uzilib
qolgan
hollarda
xavf
tug’ilishining
oldini
oluvchi,
shuningdek,
energiya
uzatish
tiklangach,
ishchi
organlarining
uzatmalari
o’z-o’zidanishlab
ketishiningoldinioluvchimoslamalargaegabo’lishidarkor.
Uskunalarningxavf-xatardanogohlantiruvchixabarberadigan(signal)
elementlarisifatidatovushli,nurlanuvchanvarangliogohlantirgichlarqo’llanishi,
ularxizmatko’rsatayotganxodimlarningko’rishhamdaeshitishzonasida

o’rnatilishivaularningsignallariishlabchiqarishsharoitlaridafarqlanuvchan

bo’lishilozim.
Uskunalarniqo’ldaboshqarishhamdasozlashorganlaridabelgilab
qo’yilganidanboshqatartibdafoydalanishxavfliholatlargaolibkelmasligiyoki
blokirovkayordamidabungayo’lqo’yilmasligikerak.Uzuno’lchamliyoki
ko’zdankechirishzonasicheklanganuskunalardabirnechtaavariyaviyo’chirish
tugmalaribo’lishizarur.
Ishjoylariko’tarishmexanizmlariyordamidatashilayotganyuklarni
ko’chirishhududidantashqaridabo’lishi,moslamavaasboblarnisaqlashuchun
javonlaryokishkaflarbilanjihozlanishilozim.
Bir
turdagi
mayda
buyumlar,
yarim
tayyor
mahsulot
hamda
ishlab
chiqarish
chiqindilarini
sexda
taxlash
va
transportda
tashish
idishlarda
bajarilishi
kerak.
Uskuna,
dastgoh
va
mexanizmlarda
begona
narsalar
bo’lmasligi
darkor.
Buyumni
tozalash
maxsus
ajratilgan
aspiratsion
tizim
bilan
jihozlangan
joylarda
bajarilishizarur.
Pult
yoki
boshqaruv
qutisi
oldidagi
doimiy
ish
joyida
sozlanuvchi
(burilish
hisobiga,
gorizontal
va
vertikal
yo’nalish
bo’yichasozlanuvchi)o’rindiqbo’lishihamdauamaldagime’yoriy
hujjatlartalablarigamuvofiqkelishilozim.

http://fayllar.org