1-Mavzu: Paxtavato‘qimachiliksanoatidatexnosferikomillarfani, uningmohiyativavazifalari Reja

8-mavzu:Mashinavaapparatlarningxavfsizishlashini
ta’minlash
Reja:
1.Paxtavato’qimachiliksanoatidatexnologikjarayonlarningjadallashishi,
mashinaqismlariningishtezliklari,mashinavadastgohlarningish
unumdorliginioshishi,ularningxavfsizliginihamtaqazoqilishi.
2.Mashinavadastgohlarningxavfsizliginita’minlashniularniloyihalash
jarayonidanboshlabamalgaoshirilishi.
3.Birortayangimashinayokidastgohxavfsizligita’minlanmaganbo’lsa,
foydalanishgaruxsatberilmasligi.

Mehnatsharoitlariniyaxshilash,xavfsiztexnologikjarayonlarni,xavfsiz

mashinavauskunalarniyaratish,paxta,to’qimachilikvayengilsanoat
korxonalariniloyihalashdavridayoqhisobgaolinishikerak.Loyihalashdavrida
yo’lqo’yilganxatolarniekspluatatsiyaqilishdavridatuzatibbo’lmaydi.
Paxta,to’qimachilikvayengilsanoatikorxonalaridaishlatiladiganmashina
vadastgohlargaqo’yiladiganasosiytalablarularningishchilaruchunxavfsizligi,
pishiqvamustahkamligihamdaishlatishningosonligibilanbelgilanadi.Ularning
xavfsizligistandartlartizimlaribilanbelgilanadi.
Mashinavadastgohlarxavfsizliginita’minlashuchunloyihalashjarayonida
uningqandayishbajarishinihisobgaolganholda,ishbajaruvchiqismlarini
joylashtirishningixchamusullarinitopish,ungashaklberishvamuxofazaqilish
qurilmalarinijoylashtirishbilanbirgaolibborishzarur.Dastgohgao’rnatilgan
muxofazavositalariuningasosiyqismibilanuygunlashibketishikerak.Shuni
hisobgaolishkerakki,muxofazavositalariilojiborichako’proqmasalalarni
yechishgaxizmatqilsin.
Masalan,mashinayokidastgohgao’rnatilganxavfsizliknita’minlash
qopqoqlarifaqatginaxavflijoylarto’sig’ibo’libqolmasdan,balkishovqinni
kamaytiruvchivositabo’libhamxizmatqilsin.Bungamisoltariqasidaasboblarni

charxlashqurilmasiniko’rsatishmumkin.Bundacharxningxavfsizligini

ta’minlovchiqurilmabirvaqtningo’zidashamolyordamidacharxqirindilarini
chiqaribyuborishgamo’ljallanganmahalliyshamollatishvazifasinihambajaradi.
Xavflilikdarajasiyuqoribo’lganjihozlar,masalan,bosimostida
ishlatiladigan
qozonlar,
kompressorlar,
nasoslar
va
boshqalardan
foydalanayotgandasanoatdaxavfsizliknita’minlashnazoratiningmaxsus

talablarini

bajarishshart.

Ma’lumki,sanoatkorxonalaridagimashinavadastgohlarelektrtokining

asosiyiste’molchilarihisoblanadi.Buesa,ularningelektrtokita’siriniyo’qotuvchi
elektrxavfsizligimasalalarinihamnazardatutishkerakliginitaqozoqiladi.
Shuningdek,sexuchastkalaridao’rnatilgandastgohlarelektromagnit
to’lqinlari,radioaktivmoddalarta’siridabo’lishimumkin,albatta,bulardan
saqlanishchora-tadbirlariko’rilishio’z-o’zidanma’lum.Buzararlivaxavfli
holatlardahavomuhitinizararlantiruvchivaifloslovchibug’lar,changlarva
gazlarnihisobgaolishkerakbo’ladi.
Mashinavadastgohlarningxavfsizligiulargaishlatiladiganmateriallarning
mustahkamligigako’pjihatdanbog’liqbo’ladi.Shuninguchunhambunday
dastgohlarnitayyorlashdaularningishchiorganlarigaishlatiladiganmaterial
mustahkamligigaalohidaahamiyatberiladi.
Chunki,dastgohlarningmustahkamligiularnitashkilqilganqismlar
mustahkamligigabog’liqbo’ladi.Masalan,harqandaymexanizmning
mustahkamliginiuningbiriktiruvchiqismlariningmustahkamligisiztasavvurqilib
bo’lmaydi(masalan,gayka,boltvaboshqalar).
Bundan
tashqari,
dastgohlarning
tashqi
tomonidan
zararlanib,
mustahkamliginiyo’qotibqo’yishimumkinbo’lganomillarnihisobgaolishkerak
(masalan,o’zvaqtidamoylash,bo’yoqko’chibketishinatijasidazanglashvah.k.).
Mashinavadastgohlarningpuxtaishlashinita’minlashdagiasosiy
omillaridanbiriularningholatininazoratqiluvchiasbob-uskunalar,avtomatik
boshqarishvamuvofiqlashtirishqurilmalaribilanjihozlashdir.Ba’zibirhollarda
avtomatikboshqarishtizimiishlamayqolishimumkin.Undaumumantexnologik
jarayonniboshqarishishlayotganishchizimmasigatushadivauningxavfsizligi
to’liq,boshqaruvchikishimahoratigabog’liqbo’ladi.
Shuninguchunhamsanoatjihozlariniloyihalashda,bujihozlarni
boshqarishikerakbo’lganoperatorimkoniyatlarini,uningruhiyvafiziologik
jihatlarinihisobgaolishkerak.
Albatta,birnechao’nlabshkala,signalvaboshqabelgilarniyuboruvchi
nazorat-o’lchovqurilmalariholatinihisobgaolishvakerakliko’rsatmalarbilan
ta’minlab,texnologikjarayonnito’xtovsizdavomettirishishchidankattamahorat
talabqilishibilanbirga,unikuchlitoliqishgavama’naviycharchashgaolibkeladi.

Shuninguchunhammashinavadastgohlarningboshqarishorganlarianiq,

ko’rinadiganvayengilboshqariladiganvafarqlashosonqilibjoylashtirilishiga
kattae’tiborberiladi.Ularnidastgohningo’zigayokibo’lmasa,dastgohdanbir
munchaolislikdajoylashtirilganboshqarishmarkazigajoylashtiriladi.
Sanoatkorxonalarigao’rnatiladiganjihozlartartibbilanjoylashtirilishi,
ko’zdankechirishuchunqulay,moylash,qismlargaajratibta’mirlash,sozlash,bir
joydanikkinchijoygako’chirishvaboshqarishosonbo’lishikerak.
Paxtavato’qimachiliksanoatikorxonalaridaishchilarningcharchashiga
faqatginajismoniyvaasabiyholatiginata’sirqilibqolmasdan,balkima’naviy
charchashhamqo’shilibketishimumkin.Shuninguchunsexlardao’rnatilgan
mashina-dastgohlarniharxilranglargabo’yash,korxonadevorlarinidastgohlar
ranglaribilanmutanosibbo’yashgaerishishkattaahamiyatgaegaekanligi
e’tiborgaolingan.Texnikestetikavaishlabchiqarishmadaniyatitadbirlariniilmiy
asosdayaratishxavfsizmehnatsharoitlarinitashkilqilishdamuhimahamiyatkasb
etadi.
Mashinavadastgohlarninginsonhayotivasog’igigaxavftug’diradigan
holatlarnivujudgakeltiradiganjoylarixavflizonadebataladi.Xavflizonaasosan
mashinavadastgohlarningochiqholdagiaylanadiganvaharakatlanadigan
qismlaridamujassamlanadi.
Bu-aylanayotganqirquvchiasbobyokidetal,qayishli,zanjirlivatishli
uzatmalar,harakatlanuvchidastgohlarningishchistollari,konveyerlari,yuklarni
birjoydanikkinchijoygako’chiribyuradiganko’tarishmashinalarivaboshq
.
Aylanuvchiqismlarbilanishchilarningkiyimidanyokisochidanilintiribolishi
mumkinbo’lganmexanizmlarayniqsaxavflihisoblanadi.Shuningdek,mashinava
dastgohlardaishlagandaelektrtokidanzararlanish,issiqlik,elektromagnit,
ionlashgannurlar,shovqin,titrash,ultratovush,zaharligazvabug’larta’siriga
tushibqolishhamxavflizonalarqatorigakiradi.
Stanoklardaishlayotgandaqirqimlarninguchibketishi,ishlatilayotgan
asbobningsinibotilibketishi,detallyaxshisiqibushlanmaganliginatijasidaotilib
ketibishchilarnijarohatlashihamxavflizonagakiritiladi.Xavflizonalardoimiy,
harakatlanuvchanvavaqti-vaqtibilanpaydobo’ladiganturlargabo’linadi.
Qayishli,zanjirlivatishliuzatmalar,dastgohlarningqirqishzonalariva
harakatlanuvchivaliklardoimiyxavflizonagakiradi.Harakatlanuvchanxavfli
zonagapotokliniyalari,konveyerlar,qirqishjoyio’zgaribturadiganagregat
dastgohlarivaboshqalarkiradi.
Vaqti-vaqtibilanpaydobo’ladiganxavflizonalargayukko’tarishkranlari,
kranbalkalar,talvatelferlarkiradi.Chunkibuqurilmalarsexbuylabishjoylarini
doimiyo’zgartiribturadivaqaerdaishbajarayotganbo’lsa,o’shayerdaxavflizona
vujudgakeladi.

Harqandaytexnologikjarayonniboshqarishuchuno’rnatiladigandastgohva

qurilmalarning
hammasining
xavfli
zonalari,
unga
kishilarning
tushib
qolmasliklarinita’minlaydiganvositalarbilanta’minlanishikerak.
Bundayvositalarningba’zilarixavflizonaxavfinibutunlayyo’qotadi,
ba’zilariesa,xavfdarajasinibirmunchakamaytiradi.Bundayvositalarumuman
muxofazaqilishsharoitigako’ra,ikkiguruhgabo’libqaraladi.Bulardanbirisexda
hammaishlovchilarnimuxofazaqilishimkoniyatiniyaratadigankollektiv
muxofazaaslahalarivaikkinchisiayrimishlayotganishchinimuxofazalash
imkoniyatiniberadiganshaxsiymuxofazaaslahalarihisoblanadi.
Jamoamuxofazaaslahalario’ziningishlatiladiganjoylarigaqarab
qo’yidagichabo’linishimumkin:ishjoylarivasanoatkorxonalarihavomuhitini
mo’’tadillashtirish,sanoatkorxonalarixonalarinivaishjoylariniyoritishni
normallashtirish,ishchilarniionlanuvchiinfraqizilvaultrabinafshanurlardan,
shuningdekelektromagnit,magnitvaelektrmaydonlaridan,shovqin,titrash,
ultratovushto’lqinlaridan,elektrta’siridan,elektrostatikzaryadlardan,korxonada
o’rnatilganjihozlar,materiallar,tayyormaxsulotlar,xom-ashyolarningo’taissiqva
o’tasovuqta’siridanvanihoyatmexanik,kimyoviyvabiologikomillarning
ta’siridanmuxofazaqiluvchivositalar.Yanachangvazaharlimoddalargaqarshi
o’rnatilganvositalarnihamshularjumlasigakiritishmumkin.
Shaxsiymuxofazaaslahalario’znavbatidamuxofazalashsharoitigaqarab,
muxofazaboshkiyimlari,nafasolishorganlarinimuxofazalovchiqurilmalar,
maxsuskiyimlar,maxsusoyoqkiyimlari,qo’lni,yuzni,ko’zni,quloqnimuxofaza
qiluvchivositalar,yiqilib(balandlikdaishlayotganlaruchun)tushmaslikni
ta’minlovchivaterinizararlanishdansaqlaydiganvositalargabo’linadi.
Paxtavato’qimachiliksanoatidaqo’llaniladiganbarchamuxofaza
vositalarini:to’siqvositalari,muxofazalashqurilmalari,chegaralovchivasignal
vositalari,blokirovkatizimlarivashuningdekmashinavamexanizmlarni
masofadanturibboshqarishvositalarigabo’lishmumkin.Buvositalaro’z
navbatidabirnechamaydasinflargabo’linadi.Shuninguchunbularningharbirini
alohidako’ribo’tishmaqsadgamuvofiqdir.