1-Mavzu: Paxtavato‘qimachiliksanoatidatexnosferikomillarfani, uningmohiyativavazifalari Reja

Tabiatnimuhofazaqilishgaoidxalqaro
hamkorlik

Xalqaroekologikhamkorlik(XEH)deyilganda-yeryuzidagibarcha
mamlakat(xalq)lartomonidantabiatmuhofazasigadoirxalqarokelishuv-
shartnoma,konvensiyalartuzish,xalqaroekologikme’yorlarniishlabchiqishva
ulargarioyaetilishinihamkorlikdanazoratqilish,umumsayyoraviyvahududiy
ekologikmuammolarnibirgalikdahaletish,ilmiy-tadqiqotlarvaturlixalqaro
anjumanlaro’tkazishkabikengko’lamlitadbir-choralarkompleksitushuniladi.
1945yildaBirlashganMillatlarTashkiloti(BMT)tashkiletilishimunosabati
bilanekologiyasohasidagixalqarohamkorlikushbuxalqarotashkilotfaoliyatining
muhimtarkibiyqismisifatidarivojlanaboshladi.BMTxalqaroekologik
hamkorlikniyanadataraqqiyettirishyo’lidako’pishlarniamalgaoshirdi.Dastlab
1948yildaBMTtashabbusibilan‘Tabiatnihimoyaqilishxalqarobyurosi’
‘Tabiatnimuhofazalashxalqaroittifoqi’(TMXI)gaaylantirildi.
Hozirgikungakelibushbuittifoqfaoliyatidadunyoning118mamlakatidan
636tadanziyoddavlatvajamoatchiliktashkilotlariishtiroketmoqdalar.TMXI
tarkibida6tadoimiyhay’atbo’lib,ularatrof-muhitmuhofazasiningengdolzarb
masalalaribilanshug’ullanibkelmoqdalar.HozirdaBMTningmavjud14ta
ixtisoslashgantashkilotlaridan6tasiatrof-muhitmuhofazasigaaloqadormasalalar
bilanshug’ullanadi.
Jumladan,YUNESKO

–ta’lim,fanvamadaniyatmasalalaribilan

shug’ullanuvchi
tashkilot
faoliyatining
asosiy
yo’nalishlaridan
biriatrofmuhitmuhofazasisohasidamaorifvakadrlartayyorlash,tabiiy
resurslardanoqilonafoydalanishbo’yichaijobiytajribalarniommalashtirish,ilmiy-
tadqiqotlaro’tkazishgaqaratilgan.
FAO-oziq-ovqatvaqishloqxo’jaligibo’yichatashkilot.Uyer,suv,
o’simlikvahayvonlardankompleksfoydalanish,ularningunumdorliginioshirish
muammolaribilanshug’ullanadi.
VOZ

-xalqarosog’liqnisaqlashtashkiloti.Atrof-muhitmuhofazasining

sanitar-gigienikmasalalaribilanshug’ullanadi.
VMO

–xalqarometeorologiktashkilot.Iqlimdagiumumsayyoraviy

o’zgarishlarbilanshug’ullanadi.

IMKO

–dengizlarbo’yichadavlatlararomaslahattashkiloti.Butashkilot
dunyodengizvaokeanlaridanfoydalanishningekologikjihatlaribilan
shug’ullanadi.
YuqoridagilardantashqariBMTningijtimoiyvaiqtisodiymasalalarbilan
shug’ullanuvchikengashi–EKOSOS

faoliyatidahamatrofmuhitmuhofazasiga

jiddiye’tiborberiladi.
StokgolmkonferensiyasiqarorlariBMTning32-BoshAssambleyasida
ko’ribchiqildivaularasosida11tarezolyusiyaqabulqilindi.
Bu
rezolyusiyalarda
BMTningatrof-muhit
muhofazasi
sohasidagi
tadbirlariningtashkiliy,ma’muriyvahuquqiyasoslariyoritibberildi.
BMTtomonidanbiosferaningtabiiyboyliklaridanoqilonafoydalanishva
ularnisaqlabqolishmasalalariniilmiyjihatdanasoslashgakattae’tiborberila
boshlandi.
1980yillardahamBMTtomonidanatrof-muhitningmuhimmasalalariga
bag’ishlanganbirqatortadbirlaramalgaoshirildi.Jumladan,1981yildaNayrobida
energiyaningyangivaqaytatiklanadiganmanbalaribo’yicha125davlatva56ta
Xalqarotashkilotvakillariishtirokidakonferensiyao’tkazildi.Undaenergetik
tanglikningsabablarikengmuhokamaqilindivaochibberildi.Energiyaolishning
yangivaqaytatiklanuvchimanbalarinikashfetishvaulardanfoydalanishbo’yicha
Harakatdasturiqabulqilindi.
BMTningatrof-muhitmuhofazasigabag’ishlangantadbirlariorasidaqariyib
o’nyil(1973-1982yillar.)davometgandengizsuvlaridanfoydalanishhuquqlari
bo’yichao’tkazilgan3-chikonferensiyamuhimahamiyatgaega.Fan-texnikani
shiddatlirivojiokeanvadengizresurslaridanfoydalanishimkoniyatinikengaytirdi
vashubilanbirgainsonningDunyookeanigatayziqinikuchayishigaolibkeldi.
1982yildaMonteo-Bey(Yamayka)dakonferensiyaningyakuniyhujjati
imzolandi.
1982yildaBMT’UmumjaxontabiatHartiya’sinitasdiqladi.Uniinsonning
tabiatgamunosabatinibelgilovchio’zigaxoskodeksideyishmumkin.
1985yildaVenada(Avstriya)BMTrahnomoligidaozonqatlamini
muxofazalashbo’yichakonvensiyaqabulqilindi.Ushbukonvensiyadankelib
chiqib,dunyoningbirqatormamlakatlariozonqatlaminiyemiruvchimoddalar
ishlabchiqarishnito’liqto’xtatishyokiqisqartirishbo’yichaixtiyoriymajburiyatlar
oldilar.
Konvensiyada
bundan
tashqari
ozon
qatlamini
muhofazalashningturlijihatlarigaqaratilganilmiytadqiqotlarnirivojlantrishva
amalgaoshirishko’zdatutilgan.
1986yildaBMTyadrovaradiatsionfalokatlarholatlaridaXalqaroyordam
berishyuzasidankonvensiyaqabulqildi.

1989yildaGaagadaatmosferanihimoyalashbo’yichaXalqarokonferensiya

bo’libo’tdi,unda24davlatboshliqlariiqlimningumumsayyoraviyisishivaozon
qatlaminiyemirilishiekologikholatgaengko’pxavfsolayotganjarayonekanligini
vaunioldiniolishuchunBMTrahnomoligidaXalqarotashkilottashkiletish
zarurliginita’kidladilar.
KonferensiyayuqoridagijarayonlarningoldiniolishgachaqiruvchiGaaga
deklaratsiyasiniqabulqildi.Bundantashqari,deklaratsiyadadavlatlarva
tashkilotlartomonidanekologikmajburiyatlarnibuzganligiuchunXalqaroBMT
Sudihaqidahamfikrlarbildirildi.
1989yildaNayrobidaatrof-muhitholatininazoratqilibturishmaqsadida
kosmiklaboratoriyabarpoetishbo’yichaqarorqabulqilindi.
Yuqoridagilardanko’rinibturibdiki,XXasrning70-80yillaridaBMTning
barchamuassasa,hay’atvatashkilotlariatrof-muhitmuhofazasigayo’naltirilgan
faoliyatlariniqaytako’ribchiqdilarvasezilarlikuchaytirdilar.
O’zbekistonningmustaqillikkaerishishi,yangidemokratikjamiyatniqurila
boshlaganibirqatormuhim,jumladan,atrof-muhitmuhofazasisohasidagiXalqaro
hamkorlikmasalalarinihaletilishigayangichayondoshishnitaqozoetadi.
O’zbekistonning1992yil2-martdaBMTgatenghuquqlia’zobo’libkirishi
tabiatmuhofazasisohasidagiXalqarohamkorlikuchunhamkengyo’lochibberdi.
1992yiliRio-deJaneyrodao’tkazilganBMTning2-chiUmumjahontabiatni
muhofazaqilishkongressidaRespublikamizbirinchibormustaqildavlatsifatida
qatnashdi.HozirgivaqtdaO’zbekistondaBMTningatrof-muhitmuammolaribilan
shug’ullanuvchi7tamissiyasifaoliyatko’rsatmoqda,ayniqsa,OrolvaOrol
bo’yidagiekologikmuammolarXalqarotashkilotlarningdiqqatmarkazidabo’lib,
ushbuyo’nalishdaturlitadbirlaro’tkazilmoqda.
XalqarohamjamiyatningtarkibiyqismihisoblanganMarkaziyOsiyo
mintaqasinibarqarorrivojlanishinita’minlovchiijtimoiy-iqtisodiyvaekologik
muammolarniyechishdaO’zbekistonXEHmasalalarigakattae’tiborbermoqda.
RespublikadatabiatnimuhofazaqilishishlariboshqadavlatlarvaXalqaro
tashkilotlar
bilan
har
tomonlama
hamkorlik
qilish
orqaliamalgaoshirilmoqda.
O’zbekistonRespublikasi1985yildabo’libo’tganozonqatlaminihimoya
qilish(Vena)konvensiyasi,1987yilgiozonqatlaminiyemiruvchibirikmalar
bo’yichaProtokol(Monreal),1989yilgi(Bazel)xavflichiqindilarnichegaralararo
tashishninazoratqilishkonvensiyasi,1992yilgi(Rio-deJaneyro)biologikrang-
barangliknisaqlashkonvensiyasi,1992yilgi(Nyu-York)iqlimo’zgarishi
to’g’risidagikonvensiyalargaqo’shildi.

Ushbuyo’nalishlardafaolharakatlaramalgaoshirilmoqda.Ekologiyava

tabiatnimuhofazaqilishsohasidagiharqandaydavlatlararohamkorlikekologik
vaziyatnimahalliy,regionalvaumumbashariydarajadayaxshilashningasosidir.
O’zbekistoningfaolishtirokivasayharakatlaritufayliOroldengizi
muammolaribo’yichaDavlatlararoKengashvauningishchiorganiIjro
qo’mitasi,OrolniqutqarishXalqarofonditashkiletildivafaoliyatko’rsatmoqda.
O’zbekistonningtashabbusibilan1995yiliToshkentdaMarkaziyOsiyodagi
mintaqaviyxavfsizlikmuammolarigabag’ishlanganXalqaroseminaro’tkazildi.
Unda20taXalqarotashkilotva30danortiqmamlakatvakillariishtiroketdilar.
1995yildaNukusdaMarkaziyOsiyomamlakatlarivaXalqaro
tashkilotlarningOroldengizihavzasinibarqarorrivojlantirishmasalalaribo’yicha
Deklaratsiyaqabulqilindi.
Insoniyatboshigako’lankasolibturganekologikfaloqatlarningoldiniolish
bo’yichaXalqarohamkorlikma’lumdarajadashakllanganvamuhimtadbirlar
amalgaoshirilganbo’lsada,halibuboradagiishlarniyanadaizchilfaollashtirish
zarur.Chunkihozirgachaatrof-muhitmuhofazasivainsoniyatgayetarli,qulay
yashashsharoitlariniyaratishmasalalariniboshqaribturuvchitomma’nodagikeng
ko’lamli,ta’sirchan,xolis,yagonaXalqarotizimvujudgakelganiyo’q.Ko’rinib
turibdiki,XEHtakomillashibborishiinsoniyattaraqqiyotiningbundankeyingi
bosqichlaridahammuhimhayotiyzaruratlardanbiribo’libqolaveradi.