1-mavzu. Psixologiya fanining predmeti, rivojlanish tarixi, sohalari va tadqiqot metodlari Reja

Tamoyil – ma’lum faoliyatni bajarishda tayaniladigan dastlabki qoidalar 
tizimidir. Determinizm tamoyiliga ko‘ra, psixika yashash sharoiti bilan belgilanadi 
va sharoit o‘zgarishi bilan o‘zgaradi. Hayvonlar psixikasining taraqqiyoti tabiiy 
saralanish bilan, odam psixikasi taraqqiyoti esa ijtimoiy taraqqiyot qonunlari bilan 
belgilanadi.
Ong va faoliyat birligi tamoyiliga ko‘ra, ong va faoliyat bir-biriga qarama-
qarshi ham, aynan bir narsa ham emas. Ular bir butunlikni tashkil etadi. Ong 
faoliyatni ichki rejasini, dasturini tashkil etadi. Bu tamoyil psixologlarga inson xulq-
atvori, xatti-harakatlari va faoliyatlarini o‘rganish orqali xatti-harakatlardan 
ko‘zlangan maqsadlarga, muvaffaqiyatlarga erishishni ta’minlovchi ichki 
psixologik mexanizm, ya’ni psixikani ob’ektiv qonuniyatlarini ochishga imkon 
beradi.
Psixika va ongning faoliyatda taraqqiy etish tamoyiliga ko‘ra, psixikaga 
taraqqiyot mahsuloti va faoliyat natijasi deb qaralsa, uni to‘g‘ri tushunish hamda 
tushuntirib berish mumkin. Bu tamoyil L.S.Vыgotskiy, S.L.Rubinshteyn, 
V.M.Teplov kabi psixologlar ishlarida o‘z aksini topgan. L.S.Vigotskiy ta’lim 
Psixikaning asosiy funksiyalari 
Aksettirish 
Hulq va faoliyat nazorati

---

psixikani rivojlantirishga yo‘naltirishini, P.P.Blonskiy esa tafakkurning kichik 
maktab yoshida o‘yinlar bilan o‘spirinlik yoshida o‘qish bilan bog‘liq tarzda 
rivojlanishini tahlil qildi. S.L.Rubinshteyn «Ong faoliyatda paydo bo‘lib, faoliyatda 
shakllanadi» degan edi.
Psixologiyaning rivojlanish bosqichlari 
«Psixologiya» termini XVI asrning oxirlarida paydo bo‘lib (1590 yili Gokliunis), 
faqat XVIII asrning oxiri va XX asrning boshlaridagina (X.Volf fanga kiritgan) keng 
qo‘llaniladigan bo‘ldi. Lekin «Psixologiya» deb atalgan ta’limotning o‘zi bundan 
ikki yarim ming yil oldin Gretsiyada paydo bo‘lgan. VII– V asrlardagi qadimgi grek 
filosoflari boshqa dunyoning mohiyatini, uning kelib chiqishini bilishga uringanlar. 
Shu munosabat bilan ular tabiat haqida, inson haqida, uning olamda tutgan o‘rni 
haqida, xususan uning ruhi va ruhiy hayoti, uning taqdiri haqida fikr yuritganlar. 
Darvoqe, o‘sha davrlarda ruh haqidagi ta’limotda bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan, 
binobarin, o‘zaro doimo kurashadigan ikki oqim – materialistik va idealistik 
oqimlar paydo bo‘lgan. 
Qadimgi grek filosoflarining ta’limotiga ko‘ra, dunyoning asosida qandaydir 
bitta moddiy narsa yotadi. Ularning fikricha, inson ham dunyonnng bir qismi sifatida 
shu moddadan tashkil topadi. Masalan, Falesning (624–547-yillar) ta’lim berishicha, 
butun mavjudotning shu jumladan, inson tabiatining ham asosi suvdir. Inson ruhi 
va ruhiy hayoti par (bug‘) shaklida tasavvur qilingan. 
Anaksimen (b.e. a. 588–525y) butun mavjudot zichlashish va siyraklashish 
qobiliyatiga ega bo‘lgan havodan tashkil topgan, deb ta’lim beradi. Ruh– bu juda 
siyraklashgan havodir deydi u. 
Geraklit-Tyomniy (b.e.a. 544–483 y.) tabiatning asosi o‘t (olov)dir 
deb- hisoblagan. «Hamma narsa olovdan paydo bo‘ladi va hamma narsa yana 
olovga aylanadi». Butun dunyo, alohida narsalar, shuningdek, inson ruhi ham 
olovdan kelib chiqadi deydi u. 
Geraklitning fikricha, ruh– bu dunyoning abadiy harakatlanadigan va 
o‘zgarib turadigan asosining – olovning o‘tkinchi holatlaridan biridir.Hamma 
narsaning asosi tuproq,– uning zarrachalaridir deb hisoblagan mutafakkirlar ham 
bo‘lgan. 
Empedokl (Sitsiliya orolidan, 483–423 y.) «Tabiat haqida» degan 
poemannng avtori bo‘lib, u dunyoning asosida qandaydir bitta stixiya (suv, havo, 
tuproq yoki olovdan bittasi) emas, balki to‘rtala stixiyaning hammasi, ya’ni