1-mavzu. “Raqamli iqtisodiyot” faniga kirish. Raqamli iqtisodiyot va uning asosiy tarkibiy qismlari Reja

1.5. Рақамли иқтисодиётнинг асосий ривожланиш йўналишлари  
Агарда рақамли иқтисодиётнинг ривожланиши шартли равишда 1990 
йилдан бошланган деб қабул қилсак, у ҳолда унинг қуйидаги босқичлари 
борлигини қайд қилишимиз мумкин:
1990-2005 йиллар: Рақамли иқтисодиётнинг вужудга келиш даври бўлиб, 
бу давр тўрт қисмдан иборат эканлигини кўришимиз мумкин – доткомлар 
даври, янги электрон ҳизматлар кўрсатиш бозорларининг ривожланиши, 
электрон бизнеснинг юзага келиши ва электрон тижорат.
2005-2010 йиллар: Рақамли иқтисодиётнинг ўсиш даври – бу даврда 
электрон ҳизмат кўрсатиш бошланди ва янги ҳилдаги электрон маҳсулотлар 
яратилди.

---

2010-2015 йиллар: Рақамли иқтисодиётнинг етилиш даври бўлиб, унда 
онлайн имкониятлар юзага келди ва рақамли технологиялар анъанавий 
бизнесга ҳам аста-секинлик билан кириб кела бошлади.
2015-2020 йиллар: Рақамли технологияларнинг кутилмаган соҳаларга 
кириб келиши ва анъанавий бизнес моделларнинг трансформацияси ҳамда бир 
қанча янги электрон бизнес моделларининг пайдо бўлиши.
2020-2030 
йиллар: 
Рақамли 
технологияларнинг 
тизимли 
трансформацияси амалга оширилиши, яъни, рақамлаштиришни тизимли 
ёндошув асосида амалга ошириб, уларни криптотизимларга суянган ҳолда 
сифат жиҳатдан янги даражага кўтариш.
4.0-Индустрия бизнеснинг ва мамлакатнинг глобал миқёсдаги 
рақобатбардошлилигини ошириш мақсадида ишлаб чиқариш ва бошқарувда 
рақамли технологиялар техник ва дастурий таъминотлари воситасида туб 
ўзгаришларни амалга оширишдир. Демак, 4.0-Индустрия ўзаро боғлиқ бўлган 
ишлаб чиқариш ва бошқарув жараёнларининг занжиридан иборат бўлиб, 
унинг ажралмас элементи занжирлараро (инсонлараро, машиналараро, 
булутлар орқали, дата марказлараро) рақамли технологиялар ёрдамида 
амалга ошириладиган маълумот алмашинишдир. Рақамли иқтисодиётда 
рақамли кўринишдаги маълумотлар барча ижтимоий-иқтисодий соҳалардаги 
ишлаб чиқаришнинг асосий элементи ҳисобланади ва бу мамлакатнинг глобал 
миқёсдаги рақобатбардошлилиги ошириб, фуқароларнинг ҳаёт сифатини 
янада оширади, янги иш жойларини яратади, иқтисодий ўсишга имкон яратади 
ва миллий мустақилликни таъминлаб беради. Рақамли иқтисодиёт дастурини 
ҳаётга изчил тадбиқ қилиш қуйидагиларга эришишга имкон беради:
Янги технологиялар яратишга ҳалақит бераётган ҳуқуқий тўсиқларни 
янги норматив-ҳуқуқий база яратиш ёрдамида тўлиқ бартараф қилади;
Рақамли иқтисодиёт инфратузилмасини яратиш ва ривожлантириш, 
шу жумладан, тармоқлар, маълумотларни қайта ишлаш марказлари, техник ва 
дастурий таъминотнинг замона талабларига мос равишда ривожланишига 
имкон беради;
Таълим 
тизимининг 
ҳар 
томонлама 
ривожланишини 
ва 
янгиланишини таъминлайди;
Мамлакатдаги турли-туман компанияларнинг, фирмаларнинг, давлат 
корхоналарининг ҳамда бизнеснинг ривожланишига пухта асос яратади;
Рақамли иқтисодиёт соҳасида фаолият кўрсатадиган ташкилотлар 
ҳосил бўлишига олиб келади ва бошқалар.
Ушбу рақамли иқтисодиётни ривожлантириш дастури қуйидаги 
мақсадларини амалга ошириш учун ҳизмат қилиши керак:
Ўзбекистон Республикасида рақамли иқтисодиётнинг экотизимини 
яратиш;

---

Мамлакат рақамли иқтисодиёт тизимининг институтлари ва 
инфратузилмасини яратиш;
Республиканинг барча тармоқларини қамраб олувчи информатион 
жамият ташкил қилиш учун керакли бўлган барча чора-тадбирларни амалга 
ошириш;
Глобал 
миқёсда 
ва 
глобал 
бозорларга 
республиканинг 
рақобатбардошлилигини ошириш.
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда, мамлакатимиз рақамли 
иқтисодиётнинг асосий кўрсатгичларига қуйидагиларни мисол қилиб 
кўрсатишимиз мумкин:
o 
Рақамли маҳсулотлар ва электрон ҳизматларнинг пайдо бўлиши;
o 
Турли ташкилот ва корхоналарнинг табиатини ўзгартиришга эришиш 
ва шунинг асосида уларнинг фаолиятини ҳам рақамлаштириш;
o 
Рақамли иқтисодиётнинг асоси сифатида ҳизмат қиладиган рақамли 
платформалар яратиш;
o 
Рақобат курашининг табиатини рақамли иқтисодиётга мослаган ҳолда 
ўзгартириш;
o 
Истеъмолчиларнинг табиатини ҳам рақамли иқтисод жараёнларига 
мослаштириш;
o 
Ишлаб чиқаришнинг янги прогрессив моделлари ва механизмларининг 
пайдо бўлиши;
o 
Янги турдаги бизнес моделларнинг ҳосил бўлиши ва ривожланиши;
o 
Юқорида тилга олинган 4.0 Индустриянинг технологиялари таъсири 
оситида анъанавий компаниялар бизнес моделларининг трансформация 
бўлиши.
Шуни 
ҳам 
айтиш 
керакки, 
ҳозирги 
даврда 
интернетдан 
фойдаланувчиларнинг сони тўрт милларддан ошиб кетди. Мобил 
телефонларнинг сони эса инсоният сонидан ҳам кўпайиб кетди. Компаниялар 
орасидаги рақобат ва уларнинг табиати ҳам тубдан ўзгармоқда. 
Компанияларнинг капитализацияси эса унинг интернет фойдаланувчилари 
сонига, унга ёзилиб қўйганлар сонига ва қизиқувчи жамоалар 
иштирокчиларига бевосита боғлиқ бўлиб қолди. Фреемиум-модел, Фрее-то-