1-mavzu. “Raqamli iqtisodiyot” faniga kirish. Raqamli iqtisodiyot va uning asosiy tarkibiy qismlari Reja

Ҳйперлооп тизимлар ва бошқалар буларга яққол мисол бўлиши мумкин.
Коллектив билимлардан фойдаланган ҳолда инновацион ғояларни 
генерация қилиш (масс cоллаборатион, краудсорсинг), маҳсулот ва 
ҳизматлар ишлаб чиқариш, янги иннвовацион лойиҳаларни молиялаштирш 
(краудфундинг).
Интернет тизими туфайли ва бизнес учун янги имкониятлар ҳосил 
бўлиши ривожланган мамлакатлар ЙИМ да ҳизматлар улушининг анча ошиб 
кетишига олиб келади. Компъютерлар пайдо бўлиши билан информацион 
инқилоб бошланди ва инсонлар информатион технологияларга асосланган 
кўплаб ҳизматларни фаол равишда истеъмол қила бошладилар. Масалан, 1992 
йилда тармоққа бир 
миллион компъютер уланган бўлса, 1996 йилда бу миқдор 10 миллионга 
етди, 2009 йилда эса бир миллиард инсон интернетга уланди. 2015 йилда 
интернет фойдаланувчилари сони 3 миллиардга етди. Информацион 
технологиялар борган сари кўпроқ янги ҳизматлар турларининг пайдо 
бўлишига сабаб бўлаяпти ва ҳудди шунинг учун ҳам ривожланган давлатлар 
ЙИМ да ҳизматларнинг улуши 70% дан ортиб кетди (АҚШ, Англия, Франция, 
Германия ва бошқалар).
Моддий бойликларни биргаликда истеъмол қилиш имкониятлари 
(Шаринг эcономй) жамиятнинг кўпчиликаъзоларида моддий бойликларга 
эгалик қилишга бўлган муносабатни ўзгартириб юборди. Масалан, 
ривожланган мамлакатлардаги кўпчлик ёшлар ўзлари учунҳусусий мулк сотиб 
олиш ва унга эгалик қилишга катта қизиқиш билдирмаяптилар. Чунки улар 
учун кўпроқ ҳаётий эркинлик, маънавий ҳатти-ҳаракатлар эркинлиги ва 
ҳиссиётларга берилиш, дунё мамлакатларига саёҳатлар, экологик туризм 
тадбирлари кўпроқ аҳамиятга эга бўлиб қолди.
Истеъмолчиларда маҳсулот ёки ҳизмат ҳақида фикр ҳосил қилишда 
ижтимоий тармоқларнинг аҳамияти тобора ошиб бориши. Чунки ҳозирги 
кунларда ижтимоий тармоқларда ишлаш ва мулоқот қилиш барча ёшлар 
ҳаётининг ажралмас қисми бўлиб қолгани ҳеч кимга сир эмас.
Интернет тизимида фаолият олиб борувчи компанияларнинг 
капитализацияси асоссиз равишда жуда ҳам кўпайиб кетиши ҳамда 

---

криптоактивлар баҳосининг “молиявий пуффак” кўринишида ҳаддан ташқари 
ортиб кетиши;
Интернет тармоғида реклама-бизнеси билан шуғулланувчи 
компанияларнинг даромадлари сарф-ҳаражатларидан кўра анча кўпроқ 
катталикка эга бўлиб кетиши;
Тармоқдаги тадбиркорлар нафақат моддий бойликлар ва 
ҳизматларни, балки рақамли ва электрон товарларни ҳам сотиш 
билан шуғуллана бошладилар. Масалан, 2016 йилда интернет савдонинг 
умумий ҳажми бир триллион доллардан ҳам ортиб кетди. Электрон тижоратда 
эса энг катта улушни авиа- ва темир йўл чипталари сотувчи компаниялар 
эгаллаб турибди;
Интеллектуал мулкка эгаликнинг янги лицензия турлари (ҳалқ 
лицензиялари - Публиc Лисенcе) пайдо бўлиши. Бунда яратилган маҳсулот ёки 
ҳизматга кўпчиликнинг эгалик қилиш қоидаси амал қилади. Масалан, ҳалқ 
томонидан интеллектуал мулкка эгалик қилишга имкон берадиган Cреативе