1-mavzu. Raqamli iqtisodiyot tushunchasi. Reja

4.Raqamli iqtisodiyot tushunchasi va uning ahamiyati
Raqamli iqtisod - xo’jalik yuritishning yangi zamonaviy shakli bo’lib, unda ishlab chiqarish va boshqarishning asosiy faktori sifatida raqamli ko’rinishdagi katta ma’lumotlar majmui va ularni qayta ishlash jarayoni hizmat qiladi. Olingan natijalarni amaliyotda ishlatish esa an’anaviy ho’jalik yuritish shakllriga nisbatan ancha katta samaradorlikka erishishga imkon beradi. Misol sifatida turli xildagi avtomatik ishlab chiqarish jarayonlarini, 3D-texnologiyasini, bulutli texnologiyalarni, masofaviy meditsina xizmatlari ko’rsatishni, aqlli texnologiyalar yordamida maxsulot yetishtirishni va uni yetkasib berishni, turli xildagi tovarlarni saqlash va ularni sotish jarayonlarini keltirish mumkin.
Raqamli iqtisodiyotga o’tish nimani anglatadi? - degan savolga quyidagicha qilib javob berish mumkin:

• 
  Raqamli iqtisodiyotga o’tish deganda komp’uyterlar va bilimlarga asoslangan holda jamiyat va iqtisodiyotning yangi turini barpo etishni tushunamiz;
  
• 
  Raqamli iqtisodiyotga o’tish jarayonining asosiy tarkibiy qismlari sifatida ma’lumotlar bilan ishlashni amalga oshirib beradigan mobil ijtimoiy tarmoqlar, bulutli texnologiyalar, sensor tarmoqlar, buyumlar interneti hamda sun’iy intellekt texnologiyalari misol sifatida ko’rsatish mumkin.
  
• 
  Yuqorida ko’rsatib o’tilgan texnologiyalar birgalikda “aqlli” ob’ekt va jarayonlarni (aqlli davlat, aqlli uy, aqlli shahar, sog’liqni saqlash, transport ba tadbirkorlik) yaratishga imkon beradi.
  

Raqamli iqtisodiyot quyidagilarda namoyon bo’ladi:

• 
  Bu yangi kadrlar va yangi ish joylari hosil bo’lishida
  
• 
  Bu yangi korporativ madaniyat barpo bo’lishida
  
• 
  Bu yangi boshqaruv va nazorat usullarining yuzaga kelishida
  
• 
  Bu katta ma’lumotlar bazalari (big data) va aniqlikka erishishda
  
• 
  Bu sun’iy intellekt va intellektual boshqaruv tizimlarining hosil bo’lishida
  
• 
  Bu ta’lim, ishlab chiqarish va boshqaruvdagi virtualizatsiya jarayonlari amalga oshishida
  
• 
  Bu buyumlar interneti va masofaviy ta’lim (MOOC) ning keng miqyosda qo’llanilishida
  
• 
  Bu blokcheyn va u orqali yurutiladigan turli-tuman jarayonlarning hayotga tadbiq qilinishida
  
• 
  Bu mayning jarayoni hamda mustaqil biznez yuritish imkoniyatining yuzaga chiqishida
  
• 
  Bu yangi pul-kredit tizimi va banklar faoliyatining kengayishida
  
• 
  Bu katta investitsyalar jalb qilish imkonini beradigan ICO (Initial Coin
  

Offering) jarayoning amalga oshirilishida

• 
  Bu mustaqil pul birligi va kriptovalyutalarning amaliyotga kirib kelishida
  
• 
  Bu elektron tijorat va elektron biznesning rivojlanishida  Va boshqa juda katta imkoniyatlar yuzaga kelishidadir.
  

Raqamli texnologiyalarining rivojlanish bosqichlari sifatida esa quyidagilarni ko’rsatishimiz mumkin: 1-Bosqich:

• 
  Jarayonlarni komp’yuterlashtirish va avtomatlashtirish (shu jumladan, ARM,
  

ERP, EDI, SRM, SAPR, ASU, ASUTP va boshqalar)

• 
  Telekommunikatsiya – simli va simsiz, optik 2-Bosqich:
  
• 
  On-line platformalar (qidiruv tizimlari, elektron savdo maydonlari, masofaviy ta’lim, ijtimoiy tarmoqlar)  Bulutli va virtual texnologiyalar 3-Bosqich:
  
• 
  Katta ma’lumotlarning prediktiv analitikasi, narsalar interneti, robototexnika, additiv texnologiyalar (shu jumladan, 3D-printerlar), sun’iy intellekt (shu jumladan, mashina yordamidagi ta’lim jarayoni)
  

Raqamli iqtisodiyotning asosiy tamolillari sifatida quyidagilarni ajratib ko’rsata olamiz:

1. 
   Vositachilarsiz global resurslardan foydalana olish imkoniyati
   
2. 
   Turli xildagi resurslarni ijaraga berish imkoniyati
   
3. 
   Ko’ngillilik (volonterlik) modelini ishlata olish (open source model)
   
4. 
   Global ekosistema orqali savdo qila olish imkoniyati
   

Raqamli iqtisodiyot, elektron bizneshamda elektron tijorat uchun zaruriy bo’lgan resurslar jumlasiga esa quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
 Hisoblash-kommunikatsion infratuzilmalar
 Turli xildagi raqamli texnologiyalar
 Tezkor Internet tizimi
 IP bloklar
 Raqamli iqtisod sohasida tayyorgarlik ko’rgan inson resurslari
 Biznes modellar
 Intellektual on-line ishlab chiqarish
 Moliyaviy ta’minot
 Kraudsorsing va kraudfunding tashkil qilish imkoniyatlari
Elektron biznes va tijoratda mustahkamraqobatliustunlikkaerishish, engyuqoricho‘qqigachiqashhamdabu maqomni saqlabqolishosonish emas, albatta.
Xususan, AQSHstatistikama’lumotlarigako‘ra, 2000 yil Fortune 500dan o‘rin olgan kompaniyalarning 52%dan ko’prog’I hozirgi kunga kelib mavjud emas.
Yana bir muhim ko‘rsatkich: Standard & Poor’s 500 ga kiradigan kompaniyalarning o‘rtacha umr uzunligi 1960 yilda 60 yilni tashkil qilgan bo‘lsa,
2020 yilga kelib 12 yilgaqisqargan.
Yetakchilik muddatining bunday besh karra qisqarishining sababi – butunbiznesning, jumladan, servis biznesining raqamli asoslarga o‘tishi sanalib, biz xozirgi kunda bu hodisaning guvohi va qatnashchisi bo‘lib turibmiz.
«Raqamli inqilob» (Digital Disruption) – fenomeni tahlilchilar orasida ham, kompaniyalar direktorlar kengashilarida ham dolzarb mavzulardan biri hisoblanadi.