1-mavzu Sport dietologiyasiga kirish. Sport ozuqalanıshining asosiy ozuqa komponentlarining tarifi Dietologiya

Bular quyidagi jarayonlarda ko'rinadi:
1. Bemornı ximioterapiya, nurterapiya va boshqa davo muolajalari vaqtida to'g'ri ovqatlantirish.
2. Antibakterial, gormonal va boshqa dorilar bilan davolanishni parhez ovqatlanish birgalikda olib borishni tashkil etish.
3. Ayirim kasalliklarda o'ziga xos bo'lgan shifobaxsh ovqatlanishni tashkil etish.
4. Ayirim xastalik va hollarda shifobaxsh ovqatlanish natijasida yozaga kelishi mumkin bo'lgan noo'rin ta'sirlarning oldin olish.
5. Bir nechta tizim kasalliklari qo'shilib kelib ovqatlantirishning o'ziga hosliklarini o'rganish va aniqlash.
6. Ayirim xastaliklarda uzoq davom etmaydigan yarimta ochlik rejimining o'ziga hosliklarini o'rganish va aniqlash.
7. Ollergiya bilan kechadigan hollarda shifobaxsh ovqatlanish rejimini belgilash.


Oqsillar
Oqsillar ovqat ratsionining juda zarurli tarkibiy qismi bo'lib, asosan aminokislotalardan tashkil topgan murakkab moddalardan hisoblanadi, ular organizmdagi barcha hujayra va to'qimalarning asosiy va zarur tarkibiy qismidir. Oqsillar oddiy (proteinlar) va murakkab (proteidlar) tuzilishiga ega. Proteinlar molekulasi xolos oqsil komponentlaridan tuziladi, proteidlar molekulasi tarkibida proteinlardan tashqari oqsil bo'lmagan pastmolekulyar komponentlar da bo'ladi. Oqsiltı tarkibidagi 20 xil aminokislotaning 8 toshi (triftofan, fenilalanin, metionin, lizin, treonin, valin, leytsin va izoleytsin) organizmda sintez qilinmaydi. Ular organizmda oqsillar va fermentlar sintezida qatnashadi va energiya manbasi sifatida xizmat etadi.
Ovqatnıng biologik mohiyati da asosan ana o'sha aminokislotalarning bor - yo'qligiga aloqador. Biologik mohiyati yuqori bo'lgan oqsillarga go'sht, tuxum, baliq, sut va dukkakli o'simliklar oqsili kiradi. O'sha sababli kundalik ratsiondagi jami oqsillarding 60% ga yaqinini hayvon oqsili tashkil etishi zurur. Hayvon oqsili odatda o'simlik oqsilining o'zlashtirilishiga yordam beradi. Har bir aminokislota ma'lum ahamiyatga ega. Metionin organizmda xolin paydo bo'lishida qatnashib, lipotrop modda sifatida moylar almashinuvini yaxshilaydi. O'sha sababli metionin oteroskleroz, sozılmalı gepatit, semirish kabi xastaliklar bilan og'rigan bemorlar ratsionida yetarli miqdorda bo'lishi zarur. Nonda lizin, yorma (krupa)larda (tiyra bug'doy grechkadan tashqari) lizin bilan treonin yetarli emas. O'simliklardagi oqsillar o'simlik hujayra va to'qimalarining kletchatkadan tashkil topgan qobiq qisminida joylashgan bo'lib, yaxshi hazmlik bo'lmaydi. Agar ichaklarda hayvon oqsilidagi aminokislotalarning 90 % supalsa, o'simlik oqsillaridan 60 – 80 % i supaladi.
Ma'lumki, oqsillarni hazmlik etuvchi fermentlar - proteazalar (proteaza va peptidazalar) deyarli hamma oqsillarni aminokislotalargacha bo'laklaydi. Oshqzon-ichak yo'lida boshqa fermentlarga qiyosan proteazalar ko'p miqdorda ishlab chiqariladi. O'sha narsa aniqlanganki, shira ishlab chiqaradigan hazmlik bezi ovqat tarkibidagi moddalarga moslashadi. Ovqat tarkibidagi oqsillar, moylar va karbonsuvlarning nisbati o'zgarsa, pankreatik shira tarkibi ham shunga uyg'un turda o'zgaradi. Ayrim ovqat mahsulotlarida bo'lak oqsillar - proteolitik fermentlarning ingibitorlari bo'lib, ular ovqatdagi oqsillarning hazm bo'lishiga ta'sir etadi. Proteazalarning ingibitorlari kartoshkada va dukkakli o'simliklarda ko'p miqdorda mavjud. Ular har xil ta'sirlarga chidamli bo'lib, proteolitik fermentlar faolligini kamaytiradi. Faqatgina ishqoriy muhit bu ingibitorlarni inaktivatsiya etadi va unumlardi pishirish ham oqsillarding hazm bo'lishini oshiradi. Faqatgina sutdagi kazein bunday ichlovsiz ham yaxshi hazm bo'ladi. Oqsillar xoli aminoknslotalar tarzida asosan ingichka ichakda supalib, so'ng qonda to'planadi va to'qimalarga o'tadi, ularning faol hazm bo'lishida fosforilizatsiya jarayonining va v6 vitaminining ahamiyati katta. Odam organizmining oqsillarga, shuning bilan birga aminokislotalarga bo'lgan ehtiyoji mushaklar faoliyatiga to'g'ridan - to'g'ri aloqador va o'sha sababli ovqatlanish me'yoriga qiyosan jismoniy mehnat jadalligiga qaray aholi 4 guruhga bo'linadi: