1-Mavzu: Suyuqliklarni sirt tarangligi

AMALIY MASHG’ULOT № 9



9-Mavzu: YuMB molekulyar massasini hisoblashga doir masalalar yechish.
Nisbiy molekulyar massasi kattaqiymatga ega bo’lgan, tarkibida takrorlanib keluvchi elementar bo’laklardan iborat moddalar yuqori molekulyar birikmalar yoki polimerlar deyiladi. Polimerlar xosil qiladigan quyi molekulyar moddalar monomerlar deyiladi. Polimerlarning bitta makromolekulasiga birikkan monomerlar soni polimerlanish darajasi deyiladi. Polimerlanish reaksiyasiga misol:
nCH₂ = CH₂ (-CH₂ – CH₂ -)n

^{etilen poletilen}
Etilen-monomer, poletilen-polimer, n-polimerlanish darajasi, -CH₂ – CH₂ – elementar bo’lak (takrorlanuvchi).
Polimerlanish reaksiyasida olingan polimerning tarkibi monomer tarkibiga aynan o’xshaydi, bu reaksiyalar qo’shbog’, uchbog’i bo’lgan yoki siklik tuzilishli organik moddalarga xos.
Suyuqliklarning o’ziga xos reologik xususiyatlaridan biri ularning qovushqoqligidir. Reologiya – oqim yoki og’irlik ta’sirida deformatsiyani o’rganadi.


Suyuqlikning qovushqoqligi deb suyuqlikning ichki qismida har xil tezlikda, bir qatlamni ikkinchi qatlamga nisbatan harakatlanishi natijasida vujudga keladigan ishqalanish qarshiligiga aytiladi.
Qovushqoqlik, qovushqoqlik koeffitseyenti yoki ichki ishqalanish qiymati η (eta) bilan ishoralanadi. Uning o’lchami nsek/m².
Amalda qovushqoqlik koeffitseyenti yoki ishqalanish qiymatini aniqlash uchun viskozimetrlardan foydalaniladi. Uning uchun bir xil hajmdagi suyuqlik va suvning radiusi, uzunligi va kapillyardan oqish vaqti (τ_c va τ_H2O) aniqlanadi. So’ng quyidagi formula asosida suyuqlikning qovushqoqligi hisoblanadi:
η_c = η
Berilgan harorat uchun suvning qovushqoqlik koeffitsiyenti η_H20zichligi P_H2O va suvning sirt tarangligi ilovadagi O dan olinadi.
Kapillyarda yuqoridan pastga oqib tushayotgan suyuqlikdagi sharning harakat tezligi radiusi asosida qovushqoqlikni Stoks formulasidan aniqlash mumkin.

Η =
bunda: p shar holatidagi moddaning zichligi;
p_c tekshirilayotgan suyuqlikning zichligi;
u suyuqlik ichidagi sharning harakat tezligi;
g yerning tortishish kuchi yoki og’itlik kuchining tezlanishi: 9,81 m/sek²
Ishlab chiqarish jarayonida shlakka aylanayotgan aralashmalarda (sulfidlar, oksidlar, silitsidlar, fosfidlar, nitridlar, karbidlar va boshqalar) zarrachalarning harakat tezligi har xil omillarga bog’liq bo’lganida u ni Stoks formulasidan aniqlanadi: