1-mavzu: tovar ishlov berish fani va uning vazifalari reja

SHolg’om. (Brassica campestris L), kryestoguldoshlarga kiradi, tupbargi kichik, barglari yer bag’irlab o’sadi, patsimon (ba’zi navlari butun), ildizmyevasi yapaloq yoki dumaloq-yapaloq shaklda, rangi oq, sariq, qizil yoki binafsha tusda, eti sariq yoki oq bo’ladi.
Markaziy osiyoda shakli yapaloq, pusti, eti oq Namangan sholgomi, shunyengdyek unga yaqinroq bo’lgan Samarqand qizil sholgomi ekiladi. Qozog’istonda o’rtacha ertapishar pyetrovskiy sholgomi kyeng tarqalgan. Bu nav sholgomi ildiz myevasi yassi, sariq, syerhosil, uzoq saqlanish hamda mazasi yaxshiligi bilan ajralib turadi.
Pyetrushka. (Retroselinum hordens Holim); soyabondoshlarga mansub ikki yillik o’simlik, yemishbob bargi yoki ildizmyevasi uchun yyetishtiriladi. Ildizli pyetrushkaning ildizi yo’gonlashib, konussimon ildizmyeva xosil qiladi. Bargli pyetrushkaning ildizi yo’gonlashmaydi, ovqatga faqat bargi ishlatiladi. Bargida 240 mg% gacha vitamin S bo’ladi.
Urug’idan ekilgan pyetrushka birinchi yili patsimon tupbarg, chyetlari tishli barg hamda ildizmyeva xosil qiladi. Pyetrushka ekilgandan kyeyin 120-150 kunda yetiladi, ildizlari yerda qishlaydi yoki sabzavot omborlarida saqlanib, baxorda dalaga o’tkaziladi.
Syeldyeryey. (Apium graveolens L), soyabonguldoshlar oilasiga kiradi. Uning uchta tur xili; ildizi, barg bandi va bargi uchun yyetishtiriladigan xillari bor. Ildiz uchun yyetishtiriladigan syeldyeryey xayotining birinchi yilida istye’molga yaroqli, dumaloq ildizmyeva va to’pbarg xosil qiladi. Barg bandi uchun ekiladigan syeldyeryeyning yo’gonroq barg bandi ovqatga ishlatiladi. Bargi uchun yyetishtiriladigan yoki yulma syeldyeryey yemishbob bara barglar xosil qiladi.
MDX davlatlarida asosan, ildizi uchun ekiladigan syeldyeryey yyetishtiriladi. Usuv davri uzunligi bilan (150-200 kun) xaraktyerlidir.
ILDIZ MYeVALARNI QABUL QILISH SAQLASH VA ULARNI SAQLANISHIGA TURLI OMILLARNI TA’SIRI
Qand lavlagi va ildizmyevalarni qabo’l qilishda umumiy og’irligiga nisbatan markaziy qismi taxminar 69% ni, boshi 12, bo’yni 12 va dumi 7% ni tashkil etadi .

Ildiz myevalarni uzoq saqlash ularning saqlanuvchanligi bilan aniqlanadi. Ko’p turadigan ildiz myevalar uyumini uzoq muddat davomida ortiqcha isrofsiz, fiziologik buzilishsiz, xaridorgir va istye’moldagi sifatlarini yomonlashmasligi yaxshi saqlanishidir. Sabzavot ekin tur va navlari, ularning xosildorligi, nokulay ob-xavo, kasallik, zarrakunanda va boshqa ko’rsatgichlar asosiy xo’jalik-biologik tarifiga kiradi. Miqdoriy saqlanuvchanlik mahsulotni optimal sharoitda yyetishtirish va saqlashni maksimal muddati bilan ifodalanadi.

Sabzavot va myevalar saqlanuvchanligiga qarab, muvaffaqiyatli saqlash uchun ikki gurux ob’yektlarini ikki yillik sabzavotlar, myevalar hamda ryezavor-myevalarga bo’linadi.
Ikki yillik sabzavot va boshqa o’simliklarning jamg’aradigan a’zolari (sabzi, qand va osh lavlagi, turp, sholg’om va boshqalar) hamda ulardagi o’suv nuqtalari (ko’rtaklari) bilan saqlanadi. Ikki yillik sabzavotlarni saqlashdan maqsad kyeyingi usish mavsumida o’suv nuqtalari ryeproduktiv rivojlanishga tayyorlashdan iboratdir. Bu tayyorgarlik qat’iy qoidaga muvofik dastlab o’suv nuqtalari tartibli shakllanishi syekin kyechadi, kyeyinrok esa tyezlashadi. To’xtovsiz diffyeryentsiyalanish jarayonida shunday fursat kyeladiki, undan kyeyin o’suv nuqtalarini ryeproduktiv rivojlanishi urug’lik o’simlik tashkil etgunga kadar boradi.
Ma’lumki qand lavlagi ildizlarining to’qimalaridan saxaroza, asosan, diffuziya yo’li bilan ajratib olinadi, shuning uchun qand lavlagi myevalari zich, turgorlik xolatini yo’qotmagan bo’lishi kyerak.
Turgorligini yo’qotgan ildizmyevalar maydalash paytida bo’tqasimon bo’lib, diffuziya jarayonini qiyinlashtiradi. SHuning uchun qabul kilinayotganda tyexnik talablarga binoan, egilgan, so’ligan va burishgan ildizmyevalar 5% dan ortmasligi kyerak. Bundan tashqari qand lavlagi ildizmyevalarida qo’yidagi kamchiliklari bo’lgan myevalarni saqlashga qabul qilishga ruxsat etiladi. YA’ni, qand lavlagining myexanik yo’llar bilan shikastlanganlik darajasi 12% dan, gullab turgan myevalarining miqdori 1% dan hamda uyumlarda yashil massa 3% dan oshmasligi talab etiladi. Qurigan, turgorligi tiklanmaydigan, chirigan, qoraygan to’qimali ildizmyevalar umuman qabul kilinmaydi. Qand lavlagining umumiy ifloslanganligi unda turli xil aralashmalar mavjudligini aniqlashda zamonaviy asbob-uskunalardan, avtomatlashtirilgan laboratoriyalarda uyumlardan namunalar olinib, davlat standartlari asosida sifat ko’rsatkichlari baholanadi. Korxonalarda bir soatning ichida 48ta namunada qand lavlaginig qandlilik darajasini aniqlovchi avtomatik tizimlar o’rnatilgan.
Lavlagini uzoq saqlash uning saqlanuvchanligi bilan aniqlanadi. Ko’p turadigan ildiz myevalar uyumini uzoq muddat davomida ortiqcha isrofsiz, fiziologik buzilishsiz sifatlarini yomonlashmasligi yaxshi saqlanishidir.
Ildizmyevalarning saqlanuvchanligini nafaqat nav tabiiy xususiyatlari, balki kuchli darajada saqlash sharoiti bilan byelgilanadi. SHuning uchun lavlagini saqlash sharoiti chyegaralarini byelgilashda kuydagi talablarga amal qilish kyerak.
1. Moddalar almashinishida biokimyoviy moddalar jadalligini minimal darajaga tushirish zarur chunki, fiziologik buzilishga sabab bulmasin;
2. Saqlash ob’yektlariga nam bug’lanishini maksimal chyeklash;
3. Fitopatogyen mikroorganizmlar rivojlanishini yukotish.
Qand lavlagini saqlashda asosiy tashki sharoitlar xarorat, namlik va gaz muxiti tarkibi xisoblanadi. Undan tashqari, amalda saqlanayotgan ob’yektlarga ishlov byerishda usishni boshqaruvchi fiziologik moddalar va xar xil turdagi nurlanishlardan foydalaniladi.