1 mavzu. Tuproq hosil bo‘lishida rel’yefning ahamiyati Reja: Relyef yer yuzasida quyosh energiyasi va atmosfera yog’inlarining taqsimlovchisi sifatida

 
Klassifikatsiyasi. Cho’l va bo’z tuproqlar zonasi asosiy gidromorf tuproqlarining tiplari – 
o’tloq, botqoq va sho’rxok tuproqlari bo’lib, ular botqoq-o’tloq, o’tloq (tipik), sho’rxok va botqoq-
sho’rxok singari tipchalarga ajratiladi. Gidromorf tuproqlar quyidagi avlodlarga: 1-allyuvial, 2 – 
uncha rivojlanmagan shag’alli allyuvial; 3-sho’rlangan allyuvial; 4- sozli tuproqlar; 5- sho’rlangan 
soz; 6 - sho’rtobli soz tuproqlar kabilarga bo’linadi. 
Sho’rlanish darajasiga qarab: sho’rlanmagan, kuchsiz sho’rlangan, o’rtacha sho’rlangan 
va kuchli sho’rlangan tuproqlarga ajratiladi. Gumus miqdoriga ko’ra och tusli (2 foizgacha gumus 
bo’ladi) va to’q tusli (2 foizdan ko’p) turlarga bo’linadi. 

---

Sug’oriladigan yerlardagi gidromorf tuproqlar orasida sug’oriladigan o’tloq, botqoq-o’tloq 
va botqoq (sholipoya) tuproqlari va ular ham yangidan sug’oriladigan va qadimdan sug’oriladigan 
(voha) tuproqlariga ajratiladi. 
 
Cho’l zonasining gidromorf tuproqlari 
Cho’l zonasining gidromorf tuproqlari daryo vodiylari va irmoqlarida keng tarqalgan 
bo’lib, ularning asosiy qismi allyuvial rejimli tuproqlar jumlasiga kiradi. Cho’l zonasi gidromorf 
tuproqlari Amudaryo, Sirdaryo, Zarafshon, Atrek daryolarining vodiylarida va delg’talarida, 
shuningdek, Chu daryosining quyi oqimlarida katta maydonlarni egallaydi Cho’l zonasining soz 
rejimli gidromorf tuproqlari asosan Zarafshon, Murg’ob, Tajang va So’x daryolarining 
yoyilmalarida uchraydi. 
Cho’l zonasining ko’proq tarqalgan gidromorf tuproqlariga sohil (qayir)-allyuvial, 
allyuvial-o’tloq, to’qay chimli allyuvial-o’tloq, botqoq-o’tloq, o’tloq-botqoq, sho’rxokli-botqoq 
tuproqlar va va sho’rxoklar kiradi. 
Cho’l zonasi gidromorf tuproqlarining o’ziga xos xususiyati, unda gumusning kamligi va 
turli darajada sho’rlanganligidir. 
Cho’l zonasi chegarasida sug’oriladigan yerlar asosan Amudaryoning o’rta oqimi, 
Zarafshon vodiysining quyi oqimi, Sirdaryoning qadimgi va hozirgi delg’talarida keng tarqalgan.