1-mаvzu: xulq-аtvоr iqtisоdiyoti nаzаriyasining shаkllаnishi

Nаzоrаt sаvоllаri. 
1. Hulq-аtvоr nаzаriyalаrini o’rgаnish nimа uchun kеrаk? 

---

2. Хulq-аtvоr nаzаriyalаrini tizimli tаdqiq qilish qаchоndаn bоshlаndi? 
3. Qаndаy хulq-аtvоr nаzаriyalаri sizgа mа’lum? 
4. Bugungi kungа kеlib qаysi nаzаriya dоlzаrb hisоblаnаdi? 
5. Хulq-аtvоr nаzаriyalаrining rivоjlаnishi istiqbоllаri. 
6. Хulq –аtvоr nаzаriyasining iqtisоdiy psiхоlоgiyalаn fаrqi nimаdа? 
7. Irrаtsiоnаl hаtti hаrаkаt (хulq-аtvоr) ning mоhiyati nimаdа? 
8. Хulq-аtvоr iqtisоdiyoti 
sоhаsidаgi
аsоsiy аsаrlаrni аytib bеring. 
9. Iqtisоdiyot nаzаriyasining mаzkur yo’nаlishi аsоschisi kim? 
10. Хulq-аtvоr iqtisоdiyotining аmаliy (tаdbiqiy) аhаmiyati nimаdа? 

---

2- MAVZU: XULQ-ATVOR IQTISODIYOTI NAZARIYASINING 
METODOLOGIYASI 
Reja:
1. Xulq-atvor iqtisodiyotini o'rganish predmeti (mavzusi) 
2. Xulq-atvor iqtisodiyotining fanlararo tabiati 
3. Xulq-atvor nazariyasining tadqiqot usullari 
4. Xulq-atvor fanining nanoiqtisodiy asoslari 
 
1. Xulq-atvor iqtisodiyotini o'rganish predmeti (mavzusi) 
 
Iqtisodiyot tirik organizmdir, chunki uni odamlar, aniqrog'i iqtisodiy shaxs boshqaradi. 
Bizning tanlovimizning oqilona (ratsional) va mantiqsiz (irrotsional) tarkibiy qismlari 
iqtisodiyotga o'tkaziladi. 
Xulq-atvor iqtisodiyoti (Behavioral Economics) – bu ijtimoiy, kognitiv va hissiy 
omillarning shaxslar va muassasalar tomonidan iqtisodiy qarorlar qabul qilinishiga 
ta'sirini va ushbu ta'sirning bozor o'zgaruvchilariga ta'sirini (narxlar, foyda, resurslarni 
taqsimlash) o'rganadigan iqtisodiyot sohasi. 
Zamonaviy ilm-fanning eng muhim tendentsiyalaridan biri bu neoklassik nazariyaning 
asosiy postulati sifatida ratsionallik shakllarining o'zgarishi. "Ratsionallik – 
irratsionallik" munosabatlarini tushunish, ularning iqtisodiy faoliyat shakllariga qanday 
ta'sir qilishini tushunish tubdan o'zgarmoqda. 
Olimlar, qaror qabul qilish sohasidagi psixologik tadqiqotlar natijalariga asoslanib, 
bunday xulq-atvor xususiyatlari tufayli odamlar har doim ham o'zlarini oqilona, o'z 
manfaatlari yo'lida tutmasliklarini isbotlaydilar. Bular jumlasiga o'z-o'zini nazorat qilish 
muammolari, foyda va yo'qotishlarni farqlay olmaslik, katta to'plamli parametrlar, 
murakkab mahsulotlar orasida tanlash (tanlov) qiyinchiliklari, yutuqlar va 
yo'qotishlarni 
idrok 
etishda 
assimetriya 
va 
boshqalar. 
Shu munosabat bilan xulq-atvor iqtisodiyotining ko'plab natijalari iqtisodiy siyosatni 
ishlab chiqish uchun juda dolzarb bo'lib qoldi.
Ratsionallik - bu o’z foydangizga to'g'ri qaror qabul qilish qobiliyati. 

---

Oddiy, klassik, iqtisodiyotda ratsionallik haqidagi taxmin shuni anglatadiki, kundalik 
hayotda biz, paydo bo'lgan barcha alternativalarni (har qanday masala bo'yicha) 
taqqoslaymiz va keyin biz uchun eng yaxshisini tanlaymiz. 
Xulq-atvor iqtisodiyoti doirasida uslubiy yondashuv dastlab insonning xatti-
harakatlaridagi ratsionallikni tanqid qilish bilan bog'liq bo'lib, uning qobiliyatlari to'liq 
ma'lumotlarning yetishmasligi va odatlar, his-tuyg'ularga ta'sir qilish tufayli 
cheklangan. 
Tadqiqotchilar iqtisodiy boshqaruvning ikkita muhim jihatiga e'tibor qaratmoqdalar: 
 Noratsionallik - bu sub'yektning vaqtinchalik, muvozanatsiz holati. 
 Irratsionallik o'lchanishi mumkin bo'lgan tizimli qonuniyatlarga ega. 
Irratsionallik - bu bizni mukammallikdan ajratib turadigan masofa. Irratsional 
boshlanish quyidagilar bilan bog'liq: 
- ishonch bilan (ishonch inqirozi iqtisodiyotning umumiy beqarorligini 
kuchaytiradi); 
- tarix yoki hikoyalar bilan; 
- adolat bilan; 
- suiiste'mol qilish bilan; 
- pul illyuziyalari bilan. 
Irrotsional xatti-harakatlarning sabablari: 
1. Hozir va kelajakni bir-biriga qarama-qarshi qo’yish. Odamlar uzoq muddatli 
prizma orqali reallikni (haqiqatni) idrok etishga tayyor emaslar.
2. Pulning tushuncha sifatida mavhumligi. Insonning eng kuchli psixologik 
to'siqlaridan biri bu pulning muqobil (alternativ) qiymatini idrok etishning 
murakkabligidir. 
Xulq-atvor iqtisodiyoti ratsional xatti-harakatlarning muntazam ravishda buzilishini, 
iqtisodiy agentlarning qaror qabul qilishdagi tizimli xatolarini ko'rsatadi va shu 
munosabat bilan quyidagi hodisalarni o'rganadi: 
 "poda harakati", 
 "g'oyalar bilan zaharlanish", 

---

 "guruhli fikrlash", 
 "kollektiv eyforiya", 
 "kollektiv qo'rquv". 
Xulq-atvor iqtisodiyotida tadqiqotning uchta asosiy yo'nalishi: