1-mаvzu: xulq-аtvоr iqtisоdiyoti nаzаriyasining shаkllаnishi

6.8. 
Iste'molchi xatti-harakatlarini estetiklashtirish 
Iste'molni estetiklashtirish iste'mol tovarlari to'plamini tanlashga ijodiy 
yondashishdan iborat bo'lib, san'at va kundalik hayot o'rtasidagi chegaralarni 
yo'qotadi va kreativ iste'molda o'z ifodasini topadi. 
Ingliz tadqiqotchisi M. Featherstonening fikricha, yangi jamiyatni 
xarakterlovchi eng muhim xususiyat inson hayotini estetiklashtirishning iste'mol 
xususiyatlariga ulkan ta'siri hisoblanadi. Bu hodisaning sababi ikki tomonlama 
transformatsiyada yotadi: birinchidan, kundalik hayot ob’yektlari badiiy 
ob’yektlarga aylanadi (masalan, art hause, san'at uyi); ikkinchidan, oddiy 
iste'molchilar kiyim-kechak, tashqi ko'rinish, uy jihozlarida (gotika, xay-tek, 
yuqori texnologiyali, zamonaviy va boshqalar) o'z xohishiga ko'ra ma'lum bir 
uslubni tanlab, kundalik hayotidan ma'lum bir estetik loyiha qilishga intiladi. Bu 
jarayonlar nafaqat estetik mahsulotlar ishlab chiqarish, balki moddiy ne'matlar 
tarkibidagi belgi qiymati yoki imidj komponentining ortishi bilan ham bog'liq. 
Demak – mahsulot, ayniqsa uzoq foydalaniladigan ne`matlar qiymatini yaratishga 
dizayn hissasining oshishi, inson hayotining mikro muhitini yaratadi. Brendlash 
mexanizmi orqali narsalarga belgilar xossalari beriladi va iste'molchilar 
estetiklashtirish va brending agenti rolini o'z zimmalariga oladilar. S.Maylz o'z 
tadqiqotida dizaynning intensiv rivojlanishining sababi iste'molchining iste'mol 
orqali o'zini-o'zi realizatsiya qilish, o'zini-o'zi amalga oshirish istagi bilan 
bog'liqligini ham qayd etgan. 
S. Lesh va D. Urri ishlarida zamonaviy jamiyat, belgilar, tasvirlar, 
ma'lumotlar oqimi, shuningdek, estetik refleksivlik jamiyati sifatida talqin 
qilinadi. Mualliflarning ta'kidlashicha, tuzilmalar oqimlar bilan almashtiriladi, 
shu bilan birga insonning atrofdagi dunyoga nisbatan refleksivligi kuchayadi, bu 
quyidagi shakllarda namoyon bo'ladi: 1) estetik, o'zini o'zi identifikatsiya qilish, 
ijtimoiy amaliyotni o'z-o'zini talqin qilish va his-tuyg'ular baholash bilan bog'liq; 
2) kognitiv, o'z-o'zini nazorat qilish va ijtimoiy va tarkibiy rollarni bilish va aql 
orqali taqqoslash funktsiyasini bajaradi. Ijtimoiy tuzilmalar o'rnini tarmoq 

---

oqimlari bo'lgan axborot-kommunikatsiya tuzilmalari egallaydi. Strukturaviy 
oqimlar va tasvirlar, belgilar, belgilarning to'planishi estetik refleksivlik sharti, 
axborot oqimlari kognitiv refleksivlik sharti hisoblanadi. 
Iste'molni estetiklashtirish rolining oshishi did va imtiyozlarni 
individuallashtirishga, shaxsiy identifikatsiyaga muvofiq iste'molchi tanlovining 
oshishi, iste'mol va madaniy kapitalni to'plash jarayonida vaqt qiymatining 
oshishi, iste'molchi harakatchanligining ortishi bilan, ayniqsa, dam olish tovarlari, 
estetika bilan bog'liq iste'molchi infratuzilmasining yangi ob’yektlari va 
sub’yektlari tarmog'ining paydo bo'lishi bilan bog'liq. 
Tadqiqotchilar iste'molni estetiklashtirishning ba'zi tendentsiyalarini 
ajratib ko`rsatishadi: 
Kommodifikatsiya (Tovarlashtirish)- buyumlashtirishning tizimli 
jarayoni, 
iste'mol 
mexanizmini 
ilgari 
bozor 
bo'lmagan 
hududlarga 
ekstrapolyatsiya qilish yoki tovar bo'lmagan ne`matlarni bozorda erkin 
ayirboshlanadigan va qiymatga ega bo'lgan tijorat tovariga o'tkazish. Sport, 
siyosat, san'at, armiya, tibbiyot, ta'lim va hatto inson tanasi (inson organlari 
bozorining shakllanishi) zamonaviy iste'mol ob’yektiga aylandi. 
Kooptatsiya- tashqi va ramziy ma'noga ijtimoiy-iqtisodiy tizimni 
o'rnatish, zamonaviy jamiyatda belgilar va tasvirlarning tez tarqalishi, ularni 
manipulyatsiya qilish, real hayotni quruvchi illyuziya dunyosini yaratish. 
Konfortizm- hayot, mehnat, tabiiy, ijtimoiy muhit, sog'liq, ta'lim va 
inson huquqlari kafolatlarini shakllantirish. Ushbu tendentsiya kundalik hayotni 
texnotizatsiya qilish, tovarlarni miniatyuralashtirish, bir marta ishlatiladigan 
idishlardan keng foydalanish va qulay hayot belgilari bilan bog'liq maishiy 
xizmatlarning ko'chkisi kabi o'sishini o'z ichiga oladi. 
Iste'mol madaniyatlashtirishi- bu yangi iste'mol amaliyotlarida o'z 
ifodasini topadi, bu erda turmush tarzi tanlangan estetik loyihaga bo'ysunadi va 
kundalik hayot san'at sohasiga aylanadi. 
Aniqlangan tendentsiyalar iste'molchining xohish-istaklarida iz qoldiradi,