1 modul: Turkiy tillarning umumiy xususiyatlari. Reja

Berli ko`makchisi o`zbek tilida beri xuddi shu shaklda qo`llanish turk, no`g`oy, uyg`ur, gagauz, qirg`iz tillarida mavjud.
Birlen ko`makchisi turkiy tillarda quyidagicha: belep (tatar), bilen (turkman), bilan (uyg`ur), bilan (o`zbek), -ila, -la, (ozarbayjon, turkman), pirle (chuvash), menen (qirg`iz, qoraqalpoq), -man, -men (no`goy).
Do’g`ru ko`makchining turkiy tillarda quyidagi variantlari mavjud: to`g`ri (o`zbek), dog`ru (ozarbayjon, turk, turkman), do:ru (gagauz), turinda (tatar), turanda (boshqird).
Karshi ko`makchisi turkiy tillarda quyidagicha farqlanadi: qarshi (o`zbek), qarshn, qarsh (qorachoy-bolqor, uyg`ur, turk, tatar, boshqirt), qarsi (qozoq, no`g`oy, qoraqalpoq), garshi (ozarbayjon, turkman), xirk (chuvash).
Kebik ko`makchisining quyidagi variantlari bor: kabi (o`zbek), kibi (gagauz), kibik (qorachoy-bolqor), kevek (boshqirt), kebek (tatar), kimi (ozarbayjon, turkman), gibi (turk)
Kezin ko`makchisi barcha turkiy tillarda keyin shaklida ishlatiladi. Tarixan kez (oxiri, biror narsaning orqa qismi) va -n shakli asosida paydo bo`lgan.
Ko’re ko`makchisi turk, turkman gagauz (go’re) tillaridan boshqa barcha turkiy tillarda ko`ra shaklida qo`llaniladi.
Sayin ko`makchisi say fe'liga -in affiksini qo`shish orqali yasalgan bo`lib, u sayin shaklida barcha turkiy tillarda qo’llanadi.
Taba, taban ko`makchisi tatar (toba), no`g`oy (tabag`an) tillaridan boshqa tillarda tomon shaklining turli fonetik variantlarida qo`llaniladi.
Teg`ri ko`makchisi hozirgi turkiy tillarda deri (chuvash), tegi (uyg`ur), deri (qorachoy-bolqor,ozarbayjon, turk) shaklda qo’llanadi. Ko`makchi teg (tegmoq) fe'lidan yasalgan.
Uchun ko`makchisi qozoq (yoshen), boshqirt (yoshon) tillaridan boshqa turkiy tillarda uchun tarzida ishlatiladi. So`ziga kelishik shaklini qo`shish orqali yasalgan.
Barcha turkiy tillarda ald, ara, arqa, art, ast, son, ust so`zlari turli kelishiklar bilan qo’llanilib, ko`makchi vazifasini bajaradi.
Qadimgi yozma obidalarda qo`llanilgan teng (-day, kabi), tegi (-gacha, to), uchun, utru (shuning uchun), birla (bilan), tapa (tomon), ora, osha kabi ko`makchilarning juda ko`pligi ayrim fonetik o`zgarishlarga uchragan xolda hozirgi turkiy tillarda ham aktiv ishlatiladi . Hozirgi turkiy tillarda tarixiy taraqqiyot jarayonida mustaqil ma'noli so`zlardan yangi ko`makchilar ham paydo bo`lgan. Masalan, tatar tilida kebek (no`g`oy), teri /dieri (yoqut), dek yasalgan, tatar (yoshen) . Ko`makchi ichku, ich, yon, o’rta, kelishi orqali ushbu yordamchi (kabi), tosle (kabi. lay), bo`tan (boshka), borsh (burun), qo’miq tilida go`ro’ (ko`ra), so’n (so`ng).