1. Neft haqqinda da’slepki ashiliwlar. O’zbekstan Respublikasinda neft sanaati rawajlaniwi

Neftti qayta islewge tayyarlaw

REJE:

1.Neftti qayta islew haqqinda.

2.Neft qurami.

3.Neftti stabillew ha’m tazalaw

Neftni qayta islew - Neftdan neft ónimleri (benzin, kerosin, dizel janılg'isi, mazut, may, bitum, gudron, parafin hám basqalar ) alıwda qollanılatuǵın texnologiyalıq usıllar kompleksi. Neftni qayta islewden aldın neft quramındaǵı suw, duz hám mexanik qospalar tazalanadı, keyin onı stabillashtirish, joqarı temperaturada bug'latib qayta islew, distillyatlarni tazalaw, qosımshalar qosıw hám basqalar atqarıladı.

Neftni qayta islew usılı eramızǵa shekem málim edi. Bul usıl neftdan dári-dárman tayarlaw maqsetinde qollanǵan. Áyyemgi grek táwipi Kassiy Feliks hám Abu Ali ibn Sino neftni qayta islewǵa tiyisli tájiriybeler ótkeriwgen. Xorezm geografı Bakron (13-ásir) Boku neftini qayta islew haqqında birinshi bolıp eskertip ótedi. XvIII asrga kelip neft kánlerin qıdırıw hám úyreniw munasábeti menen neftni qayta islewǵa úlken itibar berildi. Neftni qayta islew laboratoralari qurıldı. 1823-jılda ájaǵa -úke Dubininlar Mozdok qalası qasında udayı tákirarlanatuǵın isleytuǵın neftni qayta islew zavodın qurdilar. Olar kubga quyilgan 40 shelek neftdan 16 shelek haydalgan neft alǵanlar. Nátiyjede neftni qayta islew zavodları rawajlana basladı.
Ádetde neftten tómendege temperaturalar aralıǵinda qaynab bug'lanatug’in distillyatlar alınadı :
• benzin 28—180°,
• ligroin 110—230°,
• kerosin 120—315°;
• gazoyil 230—330°;
• solyar 280—380°;
• may 320—500°.
Neftni qayta islep janılg'i hám maylar alıwda onı tuwrı qayta islew baslanǵısh hám tiykarǵı process esaplanadı (sxema ). Tuwrı qayta islew pech trubalarında háreketde bolǵan neftni qattı qızdırıp puwlatıw, buwdi rektifikatsiya ústini (kolonnasi) de fraksiyalarga bolıw jolı menen ámelge asıriladı. Trubalı pechlarda neft 330—350° ge shekem qızdırılıp, keyin rektifikatsiya ústininiń orta bólegine jiberiledi. Neftning suyıq qaldıqları ústindiń diywallarınan tómenge sizip túsedi, jeńil uglevodorod puwi bolsa ústindiń tóbe bólegine qaray ıntıladı hám rektifikatsiya tabaqlarına urılıp, kondensatga (suyıqlıqqa ) aylanadı. Tabaqlar ústindiń hár túrlı biyikliklerinde jaylasqan bolıp, tómengi tabaqlarda salmaqli uglevodorodlar, joqarıroqdagi tabaqlarda jeńillew uglevodorodlar kondensatga aylanadı.
Neftni tuwrı qayta islewda rektifikatsiya ústinlerindegi basım atmosfera basımına teń boladı. Rektifikatsiya ústininiń tagida jıynalǵan mazut kreking apparatlarında qayta haydalishi yamasa janar may mazuti retinde isletiliwi múmkin. Mazutlarning ekilemshi qayta isleniwi vakuum apparatlarında atqarıladı. vakuum ústinleriniń joqarı bóleginen solyar frakiyalari kondensatlari, quyiroqda may fraksiyalari, ústindiń tómengi bóleginde bolsa gudron yamasa yarım gudron jıynaladı.
Neft quramında, ádetde, minerallasqan burg'i suwı, suwlı 1 m3 neftda 30 -50 g ge shekem duz boladı. Olardı joytıw ushın Neftni qayta islew zavodlarında elektr járdeminde duzsızlantırıw apparatları isletiledi. Neftga deemulgator qosılıp, dushshı suw menen juwıladı. Payda bolǵan emulsiyani 100—140° ge shekem qızdırıladı hám úzliksiz isleytuǵın elektr degidratoriga uzatıladı. Joqarı kernewli elektr maydanı, deemulgator hám qızdırıw tásirinde emulsiya demde bóleklenedi, suw hám ol jaǵdayda erigen duzlar cho'kadi hám chikarib taslanadı. Suw hám duzlardan tazalanǵan neft quramında 0, 2% ge shekem suw hám 0, 5 mg/l ge shekem xloridler (duzlar ) boladı.
Neft quramında uglevodorodlardin’ Butan propanli, bólekan pentanli fraksiyalari boladı. Neftni tasıw hám saqlawda eń zárúr uglevodorodlarning joǵalıp ketiwin kemeytiw, neftni qayta islew apparatına kiyatırǵan neft puwi basımın birdey tutıp turıw ushın bul fraksiyalar ketkaziladi. Bul jumıs suwsızlantırıw hám duzsızlantırıw apparatları menen birge qurılǵan kompleks yamasa arnawlı apparatlarda atqarıladı. Stabillash nátiyjesinde ajıratıp alınǵan propanbutan fraksiyasi neft-ximiya sanaatı ushın zárúrli sheki onim esaplanadı.
Neft ıdısqa quyilib qızdırılǵanda, onıń temperaturası kóteriledi hám bir bólegi hátte 30—40° dayoq bug'lanib hawaǵa kóterile baslaydı. Salıstırǵanda tómen temperaturalarda puwlanǵan uglevodorodlar neftning jeńil bólegi (fraksiyasi), ıdısda qalǵan uglevodorodlar neftning salmaqlilew bólegi esaplanadı. Puwlanǵan neft sovitilsa, ol taǵı suyıq jaǵdayǵa ótedi. Neftni bug'latib, keyin puwlanǵan uglevodorodlardi suyıqlıqqa aylandırıw procesi neftni tuwrı qayta islew dep, alınǵan ónim distillyat dep ataladı.
Neft ónimleriniń sapasın jaqsılaw maqsetinde alınǵan distillyatlar tazalanadı. Distillyatlarni altıngugurt, azot, kislorod hám to'yinmagan uglevodorodlardan tazalaw ushın gidrotozalash procesi qollanıladı. Gidrotozalash 350—420° de hám 1, 7 — 40 MPa basımda katalizator járdeminde ámelge asıriladı. Gidrotozalash, tiykarınan, dizel janılg'isi hám may distillyatlarini altıngugurtdan tazalawda hám ayırım distillyatlarni ekilemshi processga tayarlawda isletiledi.
Janılg'i distillyatlaridagi kislorod hám altıngugurtli birikpelerdi joytıwda sıltı menen tazalaw usılı da qollanıladı. Bul processda tazalanıp atırǵan ónimge sıltı hám suw qosılıp, payda bolǵan birikpeni ónimnen ajıratıp alınadı.
Janılg'i hám may distillyatlarining suwıq waqıtta qatıp qalmawın támiyinlew maqsetinde olar parafinsizlantiriladi. Bunda tez geweklesetuǵın parafin uglevodorod distillyatlardan ajıratıp alınadı.