1. Odam anatomiyasi fani haqida tushuncha

Muskul bu- qisqarish xususitatiga ega bo
’
lgan, tirik organizmning u yoki bu bo
’
lagini harakatga 
keltiradigan organ: u aksariyat, ko
’
ndalang yo
’
lli va silliq muskul to
’
qimalaridan tuzilgan. Xo
’
sh, muskul 
hayvonlarda va odamda qanday paydo bo
’
lgan? Ularning tuzilishi, ishlash prinsipi qanday? U nimalar 
ta
’
sirida va qanday harakatga keladi? Qisqarish va cho
’
zilish mexanizmi nimalarga yoki qanday 
jarayonlarga asoslangan? 
Ko
’
p hujayrali organizmlarning paydo bo
’
lish tarixi shundan guvohlik beradiki, muskullar, ya
’
ni muskul 
to
’
qimalari organizm rivojlanishining ancha kech davrida, epiteliy va biriktiruvchi to
’
qima paydo 
bo
’
lganidan keyingi davrda vujudga kelgan. Har qaysi organning kelib chiqishi tashqi muhit taqozosi 
bilan, ya
’
ni tashqaridan ta
’
sir etib to’rgan muhit omillariga moslashish ehtimoli bilan paydo bo
’
lar ekan, 
muskullar ham organizmning tashqi muhit qo
’
ynida uning ta
’
sirlariga javob qaytarish yoki tirik mavjudot 
sifatida oziq izlash, unga intilish zaruriyati tufayli paydo bo
’
lgan. Binobarin, muskul to
’
qimasi evolyusiya 
jarayonida sitoplazmasida qisqarish xususiyatiga ega bo’lgan oqsil tuzilmalari bor hujayralardan kelib 
chiqqan. Hozirgi zamon fan tili bilan aytadigan bo
’
lsak, endilikda muskul to
’
qimasi embrion rivojlanishi 
davrida boshqa to
’
qimalarga o
’
xshab mezenximaning turli qismlaridan hosil bo
’
ladi. 
The epiteliya to'qimasi yoki epiteliya - bu tananing sirtini va organlarning tashqi yuzasini qoplaydigan va 
bir-biri bilan chambarchas bog'langan hujayralar to'plami tomonidan hosil bo'lgan membranali to'qima. 
To'qimada hujayra ichidagi mahsulotlar etishmayapti. 
Epiteliya biriktiruvchi, mushak va asab to'qimalari bilan birgalikda hayvonlarning to'rtta asosiy to'qimalarini 
hosil qiladi. Uning kelib chiqishi embrion bo'lib, ular uchta embrion qatlami yoki qatlamidan (ektoderma, 
mezoderma va endodermadan) hosil bo'ladi. 
Epiteliya to'qimalarining turli xil xususiyatlari va o'ziga xos funktsiyalariga ega bo'lgan bir nechta turlari 
mavjud. Gistologlar va fiziologlar ushbu to'qimalarni hujayraning shakliga, aytilgan to'qimalarni tashkil 
etadigan hujayra qatlamlari soniga va shuningdek, bajaradigan funktsiyasiga qarab taniydilar va 
tasniflaydilar. 
Umuman olganda, epiteliya to'qimalariga alohida hujayralar bir-biri bilan chambarchas birlashtirilganligi, 
uzluksiz choyshablar yoki qatlamlar hosil bo'lishi xarakterlidir. Ular tomirsiz to'qimalar, shuning uchun 
ularda tomirlar, tomirlar va arteriyalar yo'q. Bu shuni anglatadiki, to'qimalar diffuziya yoki asosiy 
to'qimalardan yoki sirtdan so'rilish orqali oziqlanadi. 
Epiteliya to'qimalari biriktiruvchi to'qima bilan chambarchas bog'liq, aslida barcha epiteliyalar bazal 
membrana (hujayradan tashqaridagi qo'llab-quvvatlash qatlami) bilan ajratilgan tomir ostidagi biriktiruvchi 
to'qima ostida o'sadi yoki hosil bo'ladi. 
Epiteliya butun tashqi yuzani (epidermis) qoplaydi va u erdan tananing tashqi tomoniga olib boradigan 
barcha yo'llarni yoki yo'llarni qoplaydi; ovqat hazm qilish, nafas olish yo'llari va siydik yo'llari bunga 
misoldir. 
10.Regeneratsiya turlari. 

---