1. Odam anatomiyasi fani haqida tushuncha

o’z moddalar almashinuvi, * mustaqil yashash,
1. HUJAYRA VA UNING TUZULISHI:Hujayra - bu barcha tirik organizmlar(viruslardan tashqari)ning 
elementar tarkibiy birligi bo’lib,* o’z moddalar almashinuvi,* mustaqil yashash,* o’z-o’zni qayta tiklash, 
yuzaga keltirish va rivojlanish kabi xususiyatlariga egadir.Barcha tirik organizmlar ikkiga bo’linadi:Ko’p 
hujayrali (hayvonlar, o’simliklar va qo’ziqorinlar);Bir hujayrali (sodda va bakteriyalar);Hujayra tuzulishi va 
hayot faoliyatini o’rganuvchi fan bu – SITOLOGIYA fani hisoblanadi.Sitologiya so’zining ma’nosi – 
inglizcha “Cell” – hujayra, “logos” – fan degani, xozirda ushbu fan ko’proq Cellbiology deb atala 
boshlangan.Elektron mikroskopda olingan hujayra elementlari 
H U J A Y R A T U Z U L I SH IYerdagi barcha hayot formalarini ularni tashkil etuvchi hujayralariga qarab 
ikkiga bo’linadi:PROKARIOT (Yadrogacha) hujayralar – sodda tuzulishga ega bo’lgan ilk 
hujyralar;EUKARIOT (Yadroli) hujayralar 
– murakkab tuzulishga ega bo’lib, keyinchalik paydo 
bolishgan.Har xil hujayra formalariga qaramasdan ularning barchasi yagona strukturaviy prinsiplarga 
buysungandir.Hujayraning tirik tarkibi 
– PROTOPLAST – tashqi muhitdan plazmatik membrana yoki 

---

plazmalemma bilan ajrab turadi.Hujayra ichki qismi SITOPLAZMA bi
lan to’ldirilgan bo’lib, unda har xil 
organoidlar, hujayraning boshqa tarkibiy qismlar va genetik material 
– DNK joylashgan bo’ladi.Hujayadagi 
har bir organoid o’ziga biriktirilgan funksiyalarini bajarib, ularning yagona maqsadlari hujayraning hayot 
faoliy
atini ta’minlab turishdan iboratdir.Vakuol 
aGialoplazmaLizosomaYadrochaYadroRibosomaVazikulaDonador endoplazmatik to’rGoldji 
apparatiHujayra qobig’iSilliq endoplazmatik to’rSentriolaMitoxondriyalar 
Prokariotlar koloniyasi
PROKARIOT HUJAYRAProkariotlar 
– (lot. pro — oldin, -gacha va grekcha κάρῠον — yadro, yong’oq 
degani) 
– yado va boshqa ichki membranali organoidlarga ega bo’lmagan organizm hujayralariga aytiladi. 
Masalan sianobakteriyalar.Yagona uzuksimon (ba’zida chiziqsimon) ikki zanjirli DNK molekulasi giston-
oqsillar bilan komlekslar xosil qilishmaydi.Prokariot hujayralilarga 
– bakteriyalar, ko’kimtir-yashil suv o’tlari 
va arxeyalar kiradi. Prokariot hujayralar avlodi bu 
– eukariot hujayralarning – mitoxondriya va plastidalari 
hioblanadi.Prokariot hujayra tuzulishi: kapsula, hujayra qobig’I, plazmalemma, sitoplazma, ribosoma, 
plazmida, kiprikchalar, xivchin, nukleotid.RibosomalarKapsulaHujayra 
qobig’iPlazmolemmaSitoplazmaPlazmidaKiprikchalarAnabaena 
spiroidessianobakteriyalarXivchinNukleoid (yopiq DNK)Prokariotlar koloniyasi 
EUKARIOT HUJAYRAEukariotlar (grekcha 
ευ — yaxshi, to’la va κάρῠον — yadro, yong’oq) — yadro 
qobig’I bilan ajralib turuvchi to’la yadroga ega hujayralar hisoblanadi. Genetik materiallari bir nechta 
ik
kitalik zanjirsimon DNK molekulalari (organizm turiga qarab ikki va undan oritq bir necha yuz) da bo’lib, 
giston-oqsillari bilan komplekslar xosil qiluvchi hujayralar hisoblanadi. Eukariot hujayralarda yadro va 
boshqa organoidlarni tashkil etuvchi membranalardan tashqari yana ichki membranalar sistemasiga ham 
ega. Undan tashqari bu turdagi hujayralar o’z tarkibida hujayra ichki simbiontlari – prokariotlar – 
mitoxondriyalarga, suv o’tlarida esa – plastidalarga ega.Yadro qobig’iYadro 
teshikachalariRibosomalar
Silliq endoplazmatik to’rVezikulalarLizosomaGoldji apparatiDonador 
endoplazmatik to’rYadro