1. Oqıw materialları

Globallasıwdıń kóp qırlılıġı. Dún`ya kólemindegi qawipler hám globallasıw processlerin xalıqtıń keń qatlamları ańlap jetiwi, sonday-aq jáhán hámjámiyeti hám oġan sáykes keliwshi qádiriyatlarġa múnásebet, mádeniyat, turmıs táriziniń qáliplesiwi globallasıwdıń kóp qırlılıġı basqıshına tán ózgeshelik esaplanadı. 1970-jıllardan globallasıw óz rawajlanıwınıń jańa basqıshına kóterildi hám kóp qırlı tús aldı. Áyne usı dáwirde informaciya-texnologiya revolyuciyasınıń rawajlanıwı jedellesti, mif, din, filosofiya, ilim, ekologiya menen bir qatarda global sana sociallıq sananıń jáne bir forması sıpatında payda boldı.
Globallasıwdıń kóp qırlılıġı jáhán bazarın sezilerli dárejede ózgertti, jáhán xojalıġı ózine tán ózgesheliklerin kórsetip, milliy xojalıqlardan kúshlirek hám mańızlıraq tús alıwına imkaniyat jarattı. Tómendegiler globallasıw kóp qırlılıġınıń mańızlı ózgeshelikleri esaplanadı:
a) «rezonans effekti»niń payda bolıwı, bunda ekonomikalıq órlewler yaki keskinlikler bir elden onıń menen úzliksiz baylanıslı bolġan basqa eller hám kontinentlerge ótedi;
b) hár qıylı tovarlar hám xızmetler jáhán bazarlarınıń jaratılıwı;
v) kórsetilgen tovarlar hám xızmetlerge jáhán bahalarınıń qáliplesiwi, olardıń usı tovarlar hám xızmetler milliy óndiriwshileriniń siyasatın kóp aspektten belgileytuġınlıġı.
Ekonomikanıń internacionallasıwı hám pul roliniń unifikaciyalasıwı menen bir qatarda ġalaba jámiyet hám oġan sáykes keliwshi ġalaba mádeniyattıń qáliplesiwi kóp qırlı globallasıwdıń ózine tán ózgesheligine hám belgili bir dárejede onıń nızamlı ónimine aynaldı.
Zamanagóy transport hám baylanıs quralları sharapatı menen keńislik hám waqıt faktorları ámelde mańızlı áhmiyetke iye bolmay qalġan globallasıw shárayatında, til hár qıylı xalıqlardıń ekonomikalıq, siyasiy, ilimiy, turmıslıq hám basqa da baylanısları hám qarım-qatnasları jolındaġı aqırġı salmaqlı tosıq bolıp qaldı. Ulıwmalıq qabıl etilgen tilge ob`ektiv zárúrlik udayı bar bolġan, lekin jáhán sawdası hám kapitalların bir orınnan basqa orınġa ótkiziw kólemleri kóp ese artkan, siyasiy múnásebetler global dárejege shekem keńeygen, xalıqaralıq jámiyetlik shólkemler, sport jarısları, turistlik industriya hám usı kibiler payda bolġan kóp qırlı globallasıw dáwirinde ol ásirese kúsheydi. Búgingi kúnde anglichan tili bir qatar ob`ektiv sebeplerge kóre mádeniyatlarara qarım-qatnasıq tiline aynaldı.
1991-jılı Internet payda bolġannan soń dún`ya informaciyalıq aspektten de úzil-kesil tutastı. Komp`yuter revolyuciyası hám Internet tarmaġınıń rawajlanıwı shegaralardan basqa barlıq nárse orın alġan jańa informaciya maydanın júzege keltirdi.
Globallasıwdıń kóp qırlılıġı siyasattıń da sezilerli dárejede ózgeriwine alıp keldi. 1990-jıllarġa shekem «salkın urıs» halatında bolġan eki áskeriy-siyasiy bloktıń qattı qarama-qarsılıġı menen sıpatlanatuġın eki polyuslılıq xalıqaralıq múnásebetlerdiń tiykarġı ózgesheligi sanalġan bolsa, socialistlik sistema ıdırawı menen jaġday pútkilley ózgerdi. Sońġı jıllarda milliy mámleketler iskerligi menen bir qatarda xalıqaralıq múnásebetlerdiń jańa, «dástúriy bolmaġan» sub`ektleriniń belsendiligi hám tásiri de bir qansha arttı. Bul sub`ektlar óz sanı, finanslıq imkaniyatları hám siyasiy tásirine kóre ayırım mámleketler menen biymálel bellese aladı. Xalıqaralıq múnásebetlerdiń bul sub`ektlari arasında eń mańızlıları húkimetlarara shólkemler, transmilliy korporaciyalar, xalıqaralıq húkimetlik emes shólkemler esaplanadı. «Jasıllar», «al`ternativalar», antiglobalistler kibi sociallıq háreketler de keń dańq tarattı.
Globallasıwdıń kóp qırlılıġı mádeniyat, xalıqaralıq múnásebetler hám xalıqaralıq huqıq tarawında salmaqlı strukturalıq ózgerisler jasaw menen bir qatarda ádep-ikramlılıq, minez-qulıq ólshemleri, qádiriyatlarġa múnásebet hám orientirlerde de mańızlı ózgerislerge kúshli zárúrlikni júzege keltirdi. Pútkilley jańa qubılıs – jáhán jámiyetshilik pikiri júzege keldi hám planetamızda ózin dún`ya puqarası dep esaplawshı adamlar sanı kóbeydi.
Jáhán hámjámiyeti jańa mıń jıllıq shegarasınan ótip, óz tariyxıy rawajlanıwınıń pútkilley jańa basqıshına qádem qoydı. Bul basqısh jáhán sociallıq-siyasiy, ekonomikalıq hám mánawiy baylanıslarınıń pıtırańqılıġınan olardıń birligi, bir pútinligi, jalġızlıġı hám globallıgına ótiw menen sıpatlanadı.