1. Oqıw materialları

Túsiniklerdiń mazmunı hám kólemi
Hár qanday túsinik mazmun hám kólemge iye. Túsiniktiń mazmunı dep berilgen túsinikti ańlatatuġın predmettiń eń áhmiyetli belgileriniń jıynaġına aytamız. Mısalı, «2 yamasa 3ke bólinetuġın sannıń» mazmunın «2 yamasa 3 bóliniw» beredi.
Túsiniktiń kólemi dep túsinikte óz sáwlesin tapqan predmetlerdiń kópligine, jıynaġına aytamız. Mısalı, «jınayat» túsiniginiń kólemine barlıq jınayatlar kiredi, sebebi olardıń hámmesine ulıwmalıq xarakterge iye bolġan eń áhmiyetli belgiler tiyisli.
Túsiniklerdiń mazmunı hám kólemi bir biri menen tıġız baylanıslı. Bul baylanıs túsiniklerdiń mazmunı hám kólemi arasındaġı keri qatnas nızamı menen belgilenedi. Bul nızam boyınsha túsiniktiń mazmunınıń ulıwmalastırılıwı (keńeyiwi) túsiniktiń kóleminiń shekleniwine (tarayıwına), al kólemniń ulıwmalastırılıwı (keńeyiwi) mazmunnıń shekleniwine (tarayıwına) alıp keledi. Mısalı, «jınayat» túsiniginiń mazmunın jańa belgini qosıw tiykarında keńeytiw arqalı biz «xojalıq jınayatı» túsinigin alamız, birinshi túsiniktiń kólemi keń, al mazmunı tar, ekinshi túsinikte mazmundı keńeytiw arqalı tar kólemge iye jańa túsinikti payda etemiz.
Túsiniklerdiń túrleri
Túsinikler tómendegi ólshemlerge (kriteriylerge) tiykarlanġan halda bólinedi: birinshiden, túsinikler predmetlerdi ulıwmalastırıw sanına qaray boslıq kólemge iye hám boslıq emes kólemge iye túsiniklerge bólinedi. Boslıq túsinik dep kóleminde álemdegi bir de predmet sáwlelenbegen túsinikke aytamız. Bunday túsiniklerdiń mazmunı álemdegi birde predmetke tiyisli emes belgiler sistemasına iye boladı. Mısalı, máńgilik dvigatel`. Al boslıq emes kólemge iye túsinikler jeke hám ulıwma túsinikler bolıp bólinedi. Jeke túsiniktiń kólemi bir elementten turadı (mısalı, Nókis, Franciya), al ulıwma túsiniktiń kólemi bir elementten artıq kóp elementke iye boladı. Mısalı, paytaxt, sud, tariyx. Ulıwma túsinikler óz gezeginde sanġa alınatuġın hám sanġa alınbaytuġın bolıp ekige bólinedi. Sanġa alınatuġın túsiniklerdiń kólemi sheklengen, al sanġa alınbaytuġın túsiniklerdiń kólemi predmetlerdiń sheklenbegen sanına tiyisli boladı. Mısalı, «Ekinshi jer júzlik urıs qatnasıwshısı» - kólemi sheklengen, sebebi adamlardıń belgili bir bóleginiń (yaġnıy belgili sandaġı adamlardıń) fashizmge qarsı gúreskenligi esapqa alınġan. Adam degen túsinik sanġa alınbaydı, sebebi bul túsinikte barlıq adamlar (ómir súrip ketken, súrip atırġan, keleshekte ómir súretuġın adamlardıń barlıġı) dıqqatqa alınadı. Bul túsiniktiń kólemi sheklenbegen.