1. Oqıw materialları

Qarama-qarsı múnásibetlerdiń túrleri. Qarama-qarsı múnásibetlerdiń pútkil reń-báreńligi túrli tiykarlarġa kóre klassifikaciyalanadı. Atap aytqanda, 1) kórinis tabıw formasına kóre – ishki hám sırtqı qarama-qarsı múnásibetler;
2) rawajlanıwdaġı roline kóre – tiykarġı hám ekinshi dárejeli qarama-qarsı múnásibetler;
3) júzege keliw ózgesheligine kóre – zárúriy hám tosın qarama-qarsı múnásibetler;
4) jámiyettegi tipine kóre – antagonistlik hám naantagonistlik qarama-qarsı múnásibetler parıqlanadı.
Tiykarġı qarama-qarsı múnásibetler strukturanıń qarama-qarsı tárepleri ortasında, ekinshi dárejeli qarama-qarsı múnásibetler bolsa – baylanıstırıwshı buwınlar ortasında júzege keledi. Tiykarġı qarama-qarsı múnásibetler sapalı, áhmiyetli hám zárúr bolıp tabıladı. Tiykarġı qarama-qarsı múnásibetlersiz predmet, onıń sapa aspektinen belgili birligi hám bir pútinligi orın almaydı. Ekinshi dárejeli qarama-qarsı múnásibetler tosın ózgeshelikke iye boladı, olardıń barlıġı yaki joqlıġı predmettiń sapaini ózgertpeydi. Zárúriy qarama-qarsı múnásibetler – bir momentlik qarama-qarsı múnásibetler: olar ishki yaki sırtqı, tiykarġı yaki ekinshi dárejeli bolıwı múmkin. Mısalı, insan ómiri qıl ústinda turatuġın avtomobil` avariyası júz bergen paytta barlıq ishki qarama-qarsı múnásibetler (psixologiyalıq konfliktler, stresslar hám fiziologiyalıq patologiyalar) ekinshi dárejeli áhmiyetke iye boladı.
Bolmıstıń ishten qarama-qarsı múnásibetliligi – ob`ektiv qubılıs, tábiyat hám jámiyettiń tiykarġı hám ulıwmalıq qásiyetleri. Hár bir insan ómirine kelsek, ol qarama-qarsı múnásibetler menen hár kúni toqnasadı, qararlar qabıl qıladı, bahalar beredi, óz qılwalarınan pushayman boladı, kóbinese jol qoyġan qátelerinen ókinedi. Hár qanday waqıya, situaciya, boljawdıń ishki qarama-qarsı múnásibetlerin kórip, ózi qabıl qılıp atırġan qararlardıń unamlı hám unamsız táreplerin tárezige salıw oydıń jetiklik belgisi bolıp tabıladı.
Bizdi qorshaġan dún`yada qarama-qarsı múnásibetler kútá kóp qırlı; olardı túrli tiykarlarġa kóre klassifikaciyalaw ádet túsine kirgen.
Joqarıda aytılġanlardan kelip shıġıp, sonı atap kórsetiw múmkin, dialektikalıq qarama-qarsılıq nızamı barlıq nárseler, sistemalar, qubılıslar hám processler ishki qarama-qarsı múnásibetler, qarama-qarsı tárepler hám tedenciyalar menen sıpatlanıwın kózde tutadı. Olardıń óz-ara baylanısı, olar ortasındaġı «gúres» ózgeriw hám rawajlanıw deregi esaplanadı, qarama-qarsı múnásibetlerdiń kúsheyiwine sebep boladı. Bul qarama-qarsı múnásibetler aqır-aqıbetinde belgili bir basqıshda eskiniń joq bolıwı hám jańanıń júzege keliwi menen sheshiledi.
Dialektika sistemasında bul nızamnıń oraylıq ornı ne menen belgilenedi? Birinshiden, bul nızam hár qanday háreket hám rawajlanıw deregin ashıp beredi, yaġnıy rawajlanıw teoriyasınıń eń áhmiyetli sorawlarına juwap beredi. Ekinshiden, bul nızam dialektikanıń qalġan barlıq nızamları hám kategoriyalarınıń tiykarı esaplanadı. Kórsetilgen nızamlar hám kategoriyalardıń hár birinde biz birlik hám gúres múnásibeti menen baylanıslı bolġan qarama-qarsılıqlarġa dus kelemiz. U`shinshiden, dialektikalıq qarama-qarsılıq nızamı jalġızdı oyda ekilendiriw hám onıń qarama-qarsılıqların olardıń analizin sintez benen birlestiriw arqalı úyreniwdi talap qılıp, biliw dialektikalıq metodınıń bas mazmunın belgileydi.
Rawajlanıw deregin ashıp beriwshi dialektikalıq qarama-qarsılıq nızamınan parıqlı túrde, muġdar hám sapa ózgerisleriniń bir-birine ótiwi nızamı rawajlanıw procesiniń mexanizmini ashıp beredi, ol qay tárizde hám qanday formalarda ámelge asırılıwın kórsetedi (Bul nızamnıń ózgesheligin, onıń qanday kórinis tabıwı hám ámel qılıwın anıqlaw ushın onıń tiykarġı túsinikleri: sapa, muġdar, O`lshem, sekiriwdiń mazmunın ashıp beriw talap etiledi).