1. O’zbеkiston insoniyat sivilizatsiyasining qadimgi o’choqlaridan biri

55. O’zbеkistonda dеhqon xo’jaliklarini jamoalashtirish siyosati va uning oqibatlari. Yoppasiga jamoalash- Yangi iqtisodiy siyosat tufayli o'z xo'jaligini tiklab olgan oilalarning quloq qilinishi natijasida 20-yillarning oxirlarida bozor munosabatlari muhiti barham topdi. Sovet davlati tortib olingan yer-suvlar hisobiga kooperatsiyalar, so'ng kolxozlar tuzishsiyosatini olib bordi. Jamoalaslitirish «yuqori»ning taz-yiqi asosida o'tkazildi. Matbuot O'rta Osiyo respublikalarining jamoalaslitirishga «tayyor» ekanligini targ'ib qilib, mahalliy, ijtimoiy sharoit mutlaqo hisobga olinmadi. 1930-yil 17-fevralda O'zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komiteti «Kollektivlaslitirish va quloq xo'jaliklarini tugatish to'g'risida» qaror qabul qildi. Jamoalaslitirish mutasaddilari dehqonlarning majlislarida kolxozga kirmaganlarsuvdan mahrum etiladi, sanoat mollari bilan ta'minlan-maydi, katta soliq solinadi, surgun qilinadi, deb qo'rqi-tishgacha borganlar. Natijada ko'pchilik tumanlarda kolxozlaslitirish bir necha hafta ichida tugallandi. 1930-yil 6-fevralda qishloq xo'jaligining bi-rinchi Namunaviy Nizomi qabul qilindi. Natijada turar joy binolari, qo'y-ecliki, qoramollar ham umumiylaslitirildi. Jamoalaslitirishni jadallaslitirish amalda o'ziga to'qroq xo'jaliklarni tugatish, ya'ni xo'jalik mulklari vaimoratlarni musodara qilishga aylanib qoldi, yuqorida nqilingan qattiq tazyiq shunga olib keldi. Quloq xo'jaliklarini tugatish O'zbe-kistonda 1930-yil fevraldan boshlab avj oldi.Ko'pgina tumanlarda quloq xo'jaliklarinigina emas, balki o'rtahol va hatto kambag'al xo'jaliklar ham musodara qilindi. Bunday xo'jaliklarning tugatilishi dehqonlarda ishonchsizlik va xavotir uyg'otdi. Ko'pgina odamlar o'z xo'jaliklarini qarovsiz taslilab qochdilar, chorvalarini so'ydilar va sotib yubordilar. Mollarning ko'plab so'yi-lishi jiddiy muammo bo'lib qoldi.Jadal Jamoalaslitirish va quloq xo'jaliklarini tugatish, o'rtahol dehqonlarga nisbatan zo'rlik qilish respub-likadagi siyosiy vaziyatni keskinlaslitirdi. Dehqonlarning noroziligi kuchayib, ayrim tumanlarda ommaviy norozi-lik namoyishlari boshlandi. 1930-yil 25-fevralda ularFarg'ona vodiysining bir qancha tumanlarida bo'libo'tdi. So'ngra Andijon, Buxoro, Toslikent, Xorazm vaSamarqand okruglarining ba'zi tumanlariga yoyildi.Jamoalaslitirishga qarshi chiqishlar bir qancha hollarda sovet hokimiyatiga qarshi siyosiy chiqishlarga aylanib ketdi. Jumladan, Farg'onada kolxozlarga qarshi namoyishlar ko'pchilik hollarda siyosiy tus oldi. 1931-yilning bahoridan boshlab O'zbekistonda yalpi jamoalaslitiriladigan tumanlar qaytadan tuzildi.O'zbekiston qishloq xo'jaligini jamoalaslitirish ras-man 1932-yili poyoniga yetdi. Shu vaqtga kelib respub-likadagi dehqon xo'jaliklarining 75 foiziga yaqin qismi umumiylaslitirilgan sektorga birlaslitirildi. Yakka xo'jalik dehqonlarning bir qismi kolxozlardan tasliqarida qoldi ,lekin ularga iqtisodiy jihatdan tazyiq o'tkazish yanadakuchaydi. 1939-yilga kelib esa respublikada yakka xo'jaliklarga butkul barham berildi. Jamoalaslitirish qishloq xo'jaligini ma'muriy-buyruqbozlik tizimi bilan boshqarishni mustalikamladi, dehqonlarning mustabid davlat asoratiga tushishiga yo'l ochdi.O'zbekistonda qishloq xo'jaligini jamoalaslitirish davrida 40000 dan ortiq dehqon xo'jaliklari quloq qili-nib, ulardan 31700 tasi qatag'on qilindi.Jamoalaslitirish natijasida dehqonlarga xos butun turmush tartibi buzildi, ma'naviy-axloqiy qadriyatlar zavol topdi. Qishloqda an'anaviy bo'lgan ko'pgina xalq odatlari va rasm-rusum-larini qoralashi, dinga qarshi o'ylamasdan, qo'pol ravish-da o'tkazilgan tasliviqot-targ'ibot ham yomon ta'sir qildi.