1. O'zbekiston Respublikasiniing asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlari tahlili

1.Ozbekiston Respublikasining asosiy makroiqtisodiy korsatkichlari tahlili.

O'zbekiston bilan chegaradosh davlatlar
Afg'oniston	143 km
Qozog'iston	2356 km
Qirg'iziston	1476 km
Tojikiston	1283 km
Turkmaniston	1831 km
Chagaraning umumiy uzunligi	7089 km

1-jadval

Ozbekiston Respublikasi Markaziy Osiyoda joylashgan bolib, uning hududi 448,978 km2 ni tashkil qiladi. Ozbekiston hududining kattaligi jihatdan dunyoda 56-orinda turadi. Bugungi kunda mamlakat aholisi 35,8 mln kishini tashkil qiladi. Aholining zichligi 78,6 kishi/km2 . Ozbekiston yer resurslarining asosiy tarkibi haydaladigan yerlar, yaylovlar va ormonlardan iborat.

Ozbekistonning milliy valyutasi som bolib, davlat tili ozbek tili. Aholining 74,3%i ozbek tilida, 14,2%i rus tilida, 4,4%i tojik tilida va 7,1%i boshqa tillarda gapiradi.
Jadval malumotlaridan korishimiz mumkinki, mamlakatimiz asosiy chegarasi Qozogiston Respublikasiga togri keladi. Mamlakat iqlimi keskin kontinental (tez isib, tez sovuchan). Umumiy chegarasi 7 089 km ni tashkil qiladi.

2010- 2020 yillarda Ozbekiston milliy valyutasi somning AQSh dolariga nisbatan almashuv kursi dinamikasi

Yillar	Almashuv kursi, so’m/$	O’sishi (kamayish) sur’ati, %
		Oldingi yilga nisbatan	2010 yilga nisbatan
2010	1 592,3	-	100,0
2011	1 716,8	107,8	107,8
2012	1 884,8	109,8	118,4
2013	2095,0	111,2	131,6
2014	2310,9	110,3	145,1
2015	2568,0	111,1	161,3
2016	2965,3	115,5	186,2
2017	5113,9	172,5	321,2
2018	8069,6	157,8	506,8
2019	8836,8	109,5	555,0
2020	10054,3	113,8	631,4

Manba: O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bank ma’lumotlari asosida tuzilgan
2 - jadvalda mamlakatimiz milliy valyutasi so’mning AQSh dollariga nisbati keltirilgan bo’lib, unga ko’ra milliy valyuta 2010-2020-yillar oralig`ida devalivatsiya 6,3 barobarni tashkil qildi.
2020 yilning birinchi yarmida pandemiya ta’sirida tashqi va ichki iqtisodiy sharoitlarning o‘zgarishi, asosiy savdo hamkor davlatlar valyutalarining keskin devalvatsiyasi natijasida devalvatsion kutilmalarning o‘sishi, shuningdek, ichki valyuta bozorida chet el valyutasiga bo‘lgan talabning o‘sishi kabi omillar ta’sirida milliy valyuta 7,2 foizga qadrsizlangan.
Yilning ikkinchi yarmida so‘mning almashuv kursi nisbatan barqaror dinamika kuzatilib, 2,7 foizga qadrsizlangan.


O’zbekiston Respublikasida 2010-2020-yillarda yalpi ichki mahsulot (YaIM) va deflyator dinamikasi

Yillar	YaIM (mln. so’m)		YaIM o’sishi (kamayishi) %		Aholi soni			1 kishiga YaIM 2010-y. baholarida
	Joriy baholarda	2010-y. baholarida	2010 y = 100%	Oldingi yilga nisbatan	Mln. kishi	O’sish sur’ati, %
						олдинги йилга нисбатан	2010 y = 100%	mln. so`m	2010 y = 100%
1	2	3	4	5	7	8	9	10	11
2010	78 936 619	78 936 619	100,0	-	28,6	-	100,0	2,8	100,0
2011	103 232 580	84 876 710	120,9	120,9	29,3	102,7	102,7	3,5	127,3
2012	127 590 236	90 905 031	135,5	112,1	29,8	101,5	104,2	4,3	155,1
2013	153 311 335	97 537 963	147,0	108,4	30,2	101,6	105,9	5,1	183,4
2014	186 829 496	104 242 565	162,4	110,5	30,8	101,7	107,7	6,1	219,8
2015	221 350 906	111 767 599	173,1	106,6	31,3	101,8	109,6	7,1	255,9
2016	255 421 862	118 397 822	173,0	99,9	31,8	101,8	111,5	8,0	290,2
2017	317 476 369	123 601 731	124,7	72,1	32,4	101,7	113,4	9,8	354,7
2018	424 728 744	130 220 600	105,6	84,7	33,0	101,8	115,4	12,9	466,3
2019	529 391 385	137 655 718	120,3	113,8	33,6	101,9	117,6	15,8	570,4
2020	602 192 996	140 252 242	120,2	100,0	34,2	101,9	119,9	17,6	636,5
									3- jadval

3- jadvlda O’zbekistonning yalpi ichki mahsulot (YaIM) va YaIM deflyatori dinamikasi keltirilgan bo’lib, 2010–2017 yillar oralig’ida o’zidan avvalgi yilga nisbatan YaIM ning kamayganligini ko’rishimiz mumkin. Ammo 2018-yildan boshlab esa YaIM ning o’sa boshlaganini ko’rishimiz mumkin. Bunga sabab qilib yurtimizda yangi strategiyalarni yo’lga qo’yilishi va tadbirkorlikka e’tibor kuchayganligini keltirishimiz mumkin. 2020 yilda O‘zbekiston yalpi ichki mahsulot (YAIM) hajmi 580,2 trln so‘mni tashkil qildi. 2019 yil bilan solishtirganda o‘sish 1,6% ni tashkil qilgan. Unga ko‘ra, mahsulotlarning qiymati 341,5 trln so‘m, xizmatlar esa 194,4 trln so‘mni, shuningdek, soliqlar 44,3 trln so‘mni tashkil qildi. Aholi jon boshiga hisoblangan YAIMning hajmi esa 16,9 mln so‘mni tashkil qilgan. Bu 2019 yilgiga qaraganda 0,3 foizga balandroq.


O’zbekistonning 2010-2021-yillardagi eksport-import operatsiyalari dinamikasi

Yillar	YaIM mlrd. $	Tovar va xizmatlar eksporti mlrd. $	Tovar va xizmatlar importi mlrd. $	Sal`do mlrd. $	Eksportni YaIM ulushi % dа	Importni YaIM ulushi % dа
2010	49,77	13,1	9,3	3,8	26,3	18,7
2011	60,18	15,1	11,4	3,7	25,1	18,9
2012	67,52	13,7	12,9	0,8	20,3	19,1
2013	73,18	14,4	13,9	0,5	19,7	19,0
2014	80,85	13,6	14,0	-0,4	16,8	17,3
2015	86,20	12,5	12,4	0,1	14,5	14,4
2016	86,14	12,2	12,2	0	14,2	14,2
2017	62,08	12,9	14,1	-1,2	20,8	22,7
2018	52,63	14,1	19,4	-5,3	26,8	36,9
2019	59,91	17,5	24,2	-6,7	29,2	40,4
2020	59,89	15,2	21,2	-6,0	25,4	35,4
2021	69,24	16,6	25,5	-8,9	24,0	36,8

Manba: knoema.com
4-jadvalda mamlakatimizning 2010-2021-yillardagi eksport-import operatsiyalari dinamikasi keltirilgan bo’lib, unga ushbu davrda tashqi iqtisodiy savdo balansi (eksport – import) ijobiy sal/doga ega bo’lganligini ko’rishimiz mumkin. Shuningdek, eksport – importning YaIM dagi ulushlari 2012-yildan boshlab pasayib so’ng 2017-yildan boshlab ko’tarilih tendensiyasiga ega bo’lganligini ko’rishimiz mumkin.
Mamlakatimizda inflatsiya darajasi xalqaro amaliyotda qo’llanilganidek, iste’mol narxlari indeksi (INI) ni hisoblashda iste’mol savatchasiga kiritilgan 305 ta Tovar va xizmatlar narxlarining o’zgarishi asos qilib olinmoqda. Shuningdek, INI va shu kabi ko’rsatkichlarni hisoblashda va prognoz qilishda qisa va uzoq muddatli indekslardan foydalaniladi. Indekslarning o’rtacha oylik darajasini hisoblash hodisaning umumiy o’zgarishini baholash uchun yetarli bo’lmaydi, buning uchun albatta o’rtacha oylik indekslardan kelib chiqib oldingi yil dekabriga , oldingi yil mos davriga , oldingi chorakka , o’tgan yilning mos choragiga nisbatan narxlar indeksini hisoblash zarurati yuzaga keladi. Qisqa muddatli ya’ni oldingi oyga nisbatan o’zgarishini STR ko’rsatkichi ifodalasa, uzoqroq muddatlarda narxlarning o’zgarishi LTR ko’rsatkichining turli shakllarni hisoblash orqali aniqlanadi.Quyidagi 6-jadvalda 2010-2020-yillar mobaynida mamlakatimizda kuzatilgan qisqa muddatli (STR) Iste’mol narxlari indeksi ko’rsatkichlari keltirilgan.