1. Rejalashtirish asoslari va dasturi Xo’jalik yurituvchi subyekt byudjeti mohiyati va uni shakllantirish

Illyustrativ misol

«Ulug’bek» xo’jalik yurituvchi subyekti uy-ro’zg’or buyumlari ishlab chiqaradi va sotadi. O’tgan yil yakuni bo’yicha buxgalteriya schyotlarida quyidagi qoldiqlar mavjud:

T.r	Schyotlarning nomi	Miqdori, so’mda
1.	Pul mablag’lari	15 450
2.	Olinadigan schyotlar	19 900
3.	Materiallar zahirasi	18 510
4.	Asosiy ishlab chiqarish	24 680
5.	Tayyor mahsulotlar zahirasi	21 940
6.	Bo’nak (avans) sifatida to’langan xarajatlar	3 420
7.	Asosiy vositalar	262 800
8.	Asosiy vositalarga hisoblangan amortizatsiya	52 560
9.	Boshqa aktivlar	9 480
10.	To’lanadigan schyotlar	52 640
11.	To’lanadigan garov pullari	70 000
12.	Oddiy aksiyalar	90 000
13.	Taqsimlanmagan foyda	74 980

Hisobot yilining I-choragi uchun xarajatlar byudjeti tuzilgan. Bu byudjet ma’lumotlari quyidagicha:

T.r	Xarajatlar va chiqimlar	Miqdori, so’mda
1.	Materiallar sotib olish	58 100
2.	Materiallarni ishlatish	60 240
3.	Mehnat xarajatlari	42 880
4.	Umumishlab chiqarish xarajatlari	51 910
5.	Tijorat xarajatlari	35 820
6.	Ma’muriy-boshqaruv xarajatlari	60 230
7.	Kapital qo’yilmalar	-
8.	Ishlab chiqiladigan mahsulot tannarxi	163 990
9.	Sotiladigan mahsulot tannarxi	165 440

Pul mablag’lari bo’yicha har oy oxiriga qolishi rejalashtirilayotgan miqdor: yanvar oyi oxirida 34610 so’m; fevralda - 60190 so’m; martda – 96240. Sotish hajmi quyidagicha rejalashtirilgan: yanvar oyida 175 210; fevral oyida 124 890; mart oyida 122 860.
«Olinadigan schyotlar»dagi qoldiq summasining chorak oxirida ikki marta o’sishi, «to’lanadigan schyotlar»dagi qoldiqning bo’lsa, 25 foizga kamayishi kutilmoqda. Shuningdek, garov to’lovlarinig shu chorakda 6000 so’mga, bo’nak sifatida to’lanadigan xarajatlarning 20000 so’mga va boshqa aktivlar miqdorining 50 foizga o’sishi kutilmoqda. Asosiy vositalar amortizatsiyasi hajmi joriy yil uchun 10 foiz miqdorda hisob-kitob qilinmoqda. Foyda solig’i stavkasi 34 foiz miqdorida.
Talab qilinadi:

1. 
   I-chorak uchun moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotni tuzing;
   
2. 
   Xo’jalik yurituvchi subyektning 31 martga kutilayotgan moliyaviy ahvoli istiqbolini belgilab bering.
   

Yechimi:

1. 
   dastlabki hisob-kitoblar:materiallar zahirasi:
   

kvartal boshidagi qoldiq	18 510
sotib olingan materiallar	58 100
foydalanishga yaroqli materiallar	76 610
minus: ishlatilgan materiallar	60 240
chorak oxiridagi qoldiq Asosiy ishlab chiqarish:	16 370
chorak boshidagi qoldiq hisobot davridagi xarajatlar:	24 680
materiallar	60 240
mehnat xarajatlari	42 880
umumishlab chiqarish xarajatlari	51 910
jami ishlab chiqarish xarajatlari	179 710

minus: ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi 163 990
chorak oxiridagi qoldiq 15 720
tayyor mahsulotlar zahirasi:
chorak boshidagi qoldiq 21 940
ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi 163 990 sotilayotgan mahsulot qiymati 185 930 minus: sotilgan mahsulot tannarxi 165 440 chorak oxiridagi qoldiq 20 490

2. 
   masalaning yakuniy yechimi: (Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot)
   

Mahsulotni sotishdan tushgan tushim		422 960
Sotiladigan mahsulot tannarxi		165 440
Yalpi foyda		257 520
minus: tijorat xarajatlari	35 820
ma’muriy-boshqaruv xarajatlari	60 230
Foizlar to’lovigacha bo’lgan foyda		161 470
foizlar bo’yicha to’lovlar	2 000
Soliqqa tortiladigan foyda		159 470
soliq summasi		54 220
Sof foyda		105 250

Xo’jalik yurituvchi subyektning moliyaviy ahvoli istiqboli

joriy aktivlar
pul mablag’lari	96 240
olinadigan schyotlar (19 900 x 2)	39 800
materiallar zahirasi	16 370
asosiy ishlab chiqarish	15 720
tayyor mahsulotlar zahirasi	20 490
bo’nak sifatida to’lanadigan xarajatlar	23 420
joriy aktivlar jami		212 040
uzoq muddatli aktivlar
asosiy vositalar	262 800
minus: to’plangan amortizatsiya	59 130	203 670
boshqa aktivlar		14 220
jami uzoq muddatli aktivlar		429 930
joriy majburiyatlar
to’lanadigan schyotlar	39 480
to’lanadigan soliqlar	54 220
jami joriy majburiyatlar		93 700
to’lanadigan garov summalari (70000 - 4000)		66 000
jami majburiyatlar		159 700
ustav kapitali
oddiy aksiyalar	90 000
taqsimlanmagan foyda (74 980 + 105 250)	180 230
jami ustav kapitali		270 230
jami majburiyatlar va ustav kapitali		429 930

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   «O‘zbekiston Respublikasida tadbirkorlik to‘g‘risida»gi Qonun. – T., 15.02. 1991.
   
2. 
   O‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi Qonuni – Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi, 2000 йил, 5-6 – son.
   
3. 
   Bobojonov O., Junaniyozov K. “Boshqaruv hisobi” darslik – T., TDIU, 2005 y., 368 bet.
   
4. 
   Гудушаури Г.В., Литвак Б.Г. Управление современным предприятием. – М.: ЭКМОС, 1998.
   
5. 
   Друкер П. Стратегическое управление предприятием. – М.: Дело, 2000.
   
6. 
   Забелин П.В., Моисеева Н.К. Основы стратегического управления. – М.: Информационно-внедренческий центр «Маркетинг», 1998.
   
7. 
   Кратко И.Г. Международное предпринимательство: Учебное пособие. – М.: ИНФРА-М, 2001, 272 б.