1 savol Замонавий маълумот узатиш тизимларининг роли ва аҳамияти

2-xossa. RS kodining kodli kombinatsiyalari barcha V ko‘pxadi hosil bo‘ladigan polinomning xar bir razryadi uchun maydonidagi bir xil sonli elementlardan iborat. Boshqacha qilib aytganda xar bir maydon element RS kodining kodli kombinatsiyalari umumiy ko‘pxadining xar bir razryadi bir xil zichlikda taqsimlangan. Misol uchun, ko‘rilayotgan RS (7,2,6) kodi ,   elementi yoki boshqa baza maydonidagi istalgan boshqa element razryadi uchun q marta qaytarilsin. Bu xossaning natijasi faktli, kodli kombinatsiyaning xar bir razryadida belgilarning buzilishi ehtimollik bilan sodir bo‘lishi mumkin.
3-xossa. 1-xossaga javob bermaydigan sistematik (nosistematik) RS -kodning istalgan kombinatsiyasida maydonning nollik elementi bilan almashtirilgan 1 ta maydon elementi bo‘lmaydi. Bu xossa RS kodining kodli kombinatsiyasi uzunligi dek belgilangan ta’rifdan va siklik xossasidan kelib chiqadi.
Keltirilgan xossalar asosida RS kodining ko‘p kodli kombinatsiyalarida bunday kodning yuqori chegarasini xato dekodlash ehtimolligi uchun baxolash mumkin. Mulohaza sifatida belgilaymizki, istalgan Xemming    metrikasiga ega kod   xato va yo‘qotishlarni to‘g‘irlashga qodir,
bu yerda    – kodli kombinatsiyada xatolar soni,
– yo‘qotishlar soni.
Yo‘qotishlarni to‘g‘rilaganda qiymatni bir deb qabul qilish maqsadga muvofiqdir. Bu belgilangan ehtimollik qismida xatolik belgilari yo‘qotilmagan maksimal baxolash diskret xabarlar manbasiga ega belgilar orasida bog‘liq.  deb qabul qilarkanmiz, yo‘qotishlarni korrektlash uchun bir qancha zaxira olamiz. Unda    va qat’iyan  . Bu kod bilan to‘g‘irlanadigan va aniqlanmagan xato kelib chiqqan xolatda korrektlash qobiliyatini ta’minlovchi yo‘qotishlar sonidir. Mayli ichki kod bilan xatolar aniqlansin va xatoliklar bilan aniqlangan q-lik belgilar o‘chirilsin, agar o‘chirilgan bloklar soni   dan ko‘p bo‘lsa, RS kodining barcha kodli kombinatsiyalari o‘chiriladi, lekin o‘chirishlar soni   dan kam yoki teng bo‘lsa, RS kodi kodli kombinatsiyalari orqali yo‘qotishlar to‘g‘irlanadi. Agar o‘chirilmagan q-lik belgilar biror kodli kombinatsiya belgilari muvofiq joylar bilan mos tushsa tashqi kod xatolarni aniqlamaydi.
Bunday konstruksiyada ikkita juda kerakli xossa kelib chiqadi. Ulardan birinchisi shundan iboratki, yuqori sifatli aloqa kanallar sharoitida adaptiv rejimlardan foydalanishda kodning tezligi tashqi kodning tekshirish razryadlariga xos tekshirish belgilarini tashish xisobiga oshirilishi mumkin.

Axborot	Tashqi kod tekshiruvi
Axborot razryadlar tekshiruvi	Tekshiruvlar tekshiruvi

13.2-rasm. Kaskad kod so‘zi konstruksiyasi

Kaskad kod so‘zi konstruksiyasining ikkinchi foydali xossasi ushbu ifodalanayotgan so‘z orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri belgilarni oralatish protsedurasini matritsaga qo‘llash imkoniyati xisoblanadi. Belgilarni oralatish protsedurasi qandaydir qiymatdagi matritsa xotirasini axborot razryadlar bilan oldindan to‘ldirishdan iborat. Agar axborot manbasidan ma’lumotlarni yozish qatorlar orqali amalga oshsa, unda to‘ldirishdan so‘ng aloqa kanalida ma’lumotlarni o‘qish qatorlar bo‘yicha amalga oshadi. Bu aloqa kanalida guruxlashgan xatolar ko‘rinishida paydo bo‘ladigan murakkab xatolarga qarshi turish uchun qilinadi. Agar ushbu tipdagi , aloqa kanalidagi belgida o‘rtacha xatolik ehtimolligi aniq bo‘lsa, unda   xatolik pachkasi ichida bu parametrning qiymati   , bunda  . Bu kabi qurilmalar tasvirlangan va xatolar dekorrelyatori kabi nomga ega.

Uzatish ketma-ket ma’lumotlar ustunini ustun ko‘rinishida xotira matritsasiga tarkibi bo‘yicha o‘xshash matritsaga chiqishda qayd qiladi va yozadi. Matritsani kirishda to‘ldirishdan so‘ng, ma’lumotlar dekoderga qatorlab ko‘chirilib chiqiladi.
Aloqa kanalida guruxlangan xatolar qatorlar belgilariga ta’sir qilar ekan, dekoderda kirishda matritsadan kombinatsiyalarni qatorlab o‘qiganda topib to‘g‘rilab bo‘ladigan xatolar chegaralangan soni bo‘ladi. Bu kabi qurilmalarni qo‘llash ma’lumotlarni qayta ishlashda protsessor qabul qilgichlarda yuqori chastotalarda ishlaganda uncha katta bo‘lmagan kechikishlar bilan bog‘liq . Peremejitel (deperemejitel) matritsasi   o‘lchovga ega bo‘lsin va protsessorning ishlash chastotasi 2 GGs kelib chiqadi, matritsani ma’lumotlar bilan to‘ldirish vaqti   0.5 ms atrofida bo‘ladi, uzatish va qabul qilish hisobi bilan 1 ms atrofida.

67. Пакет хатоларини тўғирлаш учун аралаш усулидан фойдаланиш тамойиллари.

Tashqi kod sifatida ko‘pincha paket xatoliklarini korrektlovchi Rid-Solomon kodlaridan foydalaniladi, ichki kodlar esa tasodifiy xatolarni korrektlovchi siklik xamda o‘rama kodlar bo‘lishi mumkin. Real aloqa sistemalarida ichki kod sifatida Viterbi dekodlash algoritmiga ega o‘rama kodlardan foydalaniladi.
Axborotni kodlash va dekodlash quyidagi ko‘rinishda amalga oshadi:
Tashqi koderda uzatilayotgan axborot paketli xatolarni korreksiyalashga mo‘ljallangan kod bilan kodlanadi. Asosan Rid-Solomonning ikkilik bo‘lmagan kodlaridan foydalaniladi. Keyin tashqi kodning kodli ketma-ketliklari ichki kod bilan kodlanadi.
Ichki koderning chiqishida kaskad kodning kodli belgilari modulyatorning kirishiga tushadi va keyin aloqa kanaliga uzatiladi.
Qabul qilish qismida avval ichki dekoderda, keyin esa tashqi dekoderda qayta ishlanadi.
Ichki kodni korrektlash xususiyatini oshirish maqsadida ichki koderning chiqishiga kodli belgilarni joyi o‘zgartiriladi.
Kodlar joyini o‘zgartirishning mohiyati kodlarni xar hil kodli so‘zlar bilan paketga kiruvchi, tasodifiy xatolarni to‘g‘irlovchi xatolarni bo‘lib-bo‘lib joylashtirishdan iborat.
69. Турбо кодлар. 70. Икки ўлчовли блокли турбо кодларни қуриш тамойили. 71. Турбо коднинг умумий тузилиш схемаси.
Turbo-kod parallel kaskad – blokli tizim kodi bo‘lib, u raqamli ma’lumotlarni shovqinli aloqa kanalida uzatishda yuzaga keladigan xatolarni to‘g‘irlash imkonini beradi.
Turbo kodning ma’nodoshi sifatida 1966 yilda D. Forni tomonidan taklif etilgan kodlash nazariyasiga ma’lum bo‘lgan atama kaskadli (angl. concatenated code) kod deb ataladi.
Turbo-kod parallel kaskad bog‘langan tizim kodlaridan tashkil topgan. Bu tashkil etuvchilar kodning komponentalari deb ataladi.
Kodning komponentalari sifatida:
o‘ralgan kodlar;
Xemming kodlari;
Rid - Solomon kodlari;
Bouza Choudxuri Xokvingem kodlari va boshqa kodlardan foydalaniladi.
Turbo kodning tashkil etuvchisi (komponentasi) ga qarab ular o‘ralgan turbo (angl. Turbo Convolutional Codes, TSS) kodlar hamda blokli (angl. Turbo Product Codes, TPC) kodlarga bo‘linadi.
Turbo-kod 1993 ishlab chiqilgan bo‘lib, yuqori samarali xatolarni to‘g‘irlovchi, shovqinbardosh kodlar sinfiga kiradi. Elektrotexnikada va raqamli aloqa kanalida, su’niy yo‘ldoshli aloqa soxalarida, shuningdek chegaralangan chastota satxida shovqinli aloqa kanali bo‘ylab yuqori tezlikda ma’lumot uzatish uchun zarur bo‘lgan soxalarda qo‘llaniladi.