1 savol Замонавий маълумот узатиш тизимларининг роли ва аҳамияти

Turbo –kodning tuzilishi. Shennonga ko‘ra eng yaxshi kod sifatida, malumotlarni uzluksiz vaqt ichida uzatadigan va vaktning xar bir laxzasida tasodifiy kod elementlarini shakllantiradigan kod xisoblanadi.
Qabul qiluvchida tasodifiy tarzda buzilgan, turli cheksiz ma’lumotlar mavjud bo‘ladi. Dekoder bu nusxalardan yuborilgan xabarga yaqin (mos) bo‘lgan nusxani tanlashi kerak. Bu o‘z navbatida nazariy jixatdan o‘zi bilan signalda barcha xatolarni to‘g‘irlash imkonini beruvchi mukammal kodni taqdim etadi. Turbo-kod bu yo‘nalishda ilk qadam xisoblanadi.

73-savol.

Турбо кодларнинг афзалликлари ва камчиликлари
javob : jorayev kitob 160 bet
Turbo-kodning afzalliklari va kamchiliklari
Afzalliklari. Amaldagi barcha foydalanilayotgan zamonaviy xatolarni to‘g‘irlash uslubdagi kodlar, turbo kodlar va zichlikka aniqlikni past tekshiruvchi kodlar, nazariy jixatdan shovqinli kanalda yuqori tezlikda ma’lumot almashish imkonini beradi. Shu sababdan ular Shennon chegarasiga mos keladi.
Turbo kodlar uzatgichning quvvatini oshirmagan xolda, yuqori tezlikda ma’lumot uzatish imkonini beradi. Ular berilgan tezlikda talab etilgan quvvatni pasaytirgan xolda ma’lumot uzatishda foydalaniladi.
Turbo kodlarning asosiy xususiyatlaridan biri shuki, ma’lumot blokining uzunligiga bog‘liq bo‘lmagan xolda, dekodlash jarayonining oson bo‘lishidir. Ya’ni ma’lumotlar bloki kanchalik uzun bo‘lsa dekodlashda xatolar extimolligining kamayishiga olib keladi.
Kamchiliklari. Turbo kodlarning asosiy kamchiligi - dekodlashning murakkabligi va uzoq kutib qolishning mavjudligidir, bu esa ba’zi qo‘llash soxalariga noqulaylikni xosil qiladi. Masalan, su’niy yuldoshli aloqa kanalida foydalanganimizda bu kamchilik aniq kamchilik xisoblanmaydi, chunki aloqa kanalining uzunligi oxirgi yorug‘liq tezligi tomonida chaqirilgan kutib qolishlarga ega.
Turbo kodlarning ya’na bitta asosiy kamchiliklaridan biri — kodlar masofasining uncha katta bo‘lmagan taqqoslanishidir. Bu kiruvchi yuqori extimollik xatolarida (ya’ni yomon kanalda) turbo kodlarning samaradorligi yuqori, kichik kiruvchi xatolar extimolligida turbo kodlarning samaradorligi chegaralangan. Shu sababli yaxshi kanallarda xatolar extimolligini kamaytirish maqsadida turbo kodlar emas, balki LDPC- kodlari qo‘llaniladi.
Turbo kodlashda murrakab algoritmlardan foydalansak xam, dasturiy ta’minotning ochiq bo‘lmaganligi turbo kodlarni tatbiq etishda asosiy kamchilikdan biri deb xisoblanadi, shunga qaramay xozirgi kunda barcha zamonaviy tizimlar turbo kodlardan foydalanadi.

74-savol

LDPC кодлари.
Javob jorayev kitob hamda wikipediya ishonchi manba lardan
- Low-density parity check code –( Kam zichlashgan juftliklarga tekshirish kodi)
Axborot nazariyasida past zichlikdagi paritet tekshiruvi (LDPC) kodi chiziqli xatolarni tuzatish kodidir, shovqinli uzatish kanali orqali xabarni uzatish usulidir. LDPC kodi siyrak Tanner grafigi (ikki tomonlama grafikning pastki sinfi) yordamida tuzilgan. ).LDPC kodlari sig'imga yaqinlashuvchi kodlardir, ya'ni nosimmetrik xotirasiz kanal uchun shovqin chegarasini nazariy maksimalga (Shennon chegarasi) juda yaqin o'rnatish imkonini beruvchi amaliy konstruktsiyalar mavjud. Shovqin chegarasi kanal shovqinining yuqori chegarasini belgilaydi, ungacha ma'lumotni yo'qotish ehtimoli kerakli darajada kichik bo'lishi mumkin. Iterativ e'tiqodni targ'ib qilish usullaridan foydalangan holda, LDPC kodlari blok uzunligiga qarab vaqt oralig'ida dekodlanishi mumkin.

LDPC kodlari o'tkazuvchanlik kengligi cheklangan yoki qaytaruvchi kanal bilan cheklangan havolalar orqali ishonchli va yuqori samarali ma'lumotlarni uzatishni talab qiluvchi ilovalarda tobora ko'proq foydalanilmoqda. LDPC kodlarini joriy qilish boshqa kodlardan, xususan turbo kodlardan orqada qoldi. Turbo kodlari uchun asosiy patentning amal qilish muddati 2013 yil 29 avgustda tugadi.

LDPC kodlari 1960 yilda Massachusets texnologiya institutida LDPC kontseptsiyasini ishlab chiqqan Robert G. Gallager sharafiga Gallager kodlari sifatida ham tanilgan. LDPC kodlari ham ideal kombinatsion xususiyatlarga ega ekanligi ko'rsatilgan. Gallager o'z dissertatsiyasida LDPC kodlari ikkilik maydonlar ustidagi chiziqli kodlar uchun bog'langan Gilbert-Varshamovga yuqori ehtimollik bilan erishishini ko'rsatdi. 2020 yilda Gallagerning LDPC kodlari ro'yxatni dekodlash qobiliyatiga erishishi va umumiy maydonlar bo'yicha chiziqli kodlar bilan bog'langan Gilbert-Varshamovga erishishi ko'rsatildi.

75-savol
Маълумотлар узатиш технологияларида шовқинбардош кодлар.
Javob jorayev kitob 191 bet
Kodlarning texnologiyalarda qo’llanilishi. Bu kodlar axborot saqlanishining yuqori ishonchliligini ta‘minlash imkonini beradigan lazer va magnit disklardagi to’plagichlarda, xotira qurilmalaridagi yarim o’tkazgichlardagi xatolarni bartaraf etish uchun qo’llaniladi.
Masalan: – ATM texnologiyasida BChX kodlari; 192 – ARSO 25 standartidagi raqamli tranking aloqalarida Xemming kodi, Rid-Solomon va Goley kodlari; – GSM harakatlanuvchi aloqa radiokanallarida aniqlilikni nazorat qilish davriy kodl ari, blokli va o’rama kodlar;
– Raqamli televideniyada axborotlarni magnit disklarga yozish jarayonida Rid-Solomon kodlari qo‗llaniladi.
ATM tizimlarida sarlavhadagi xatolarni aniqlash va bartaraf etish. ATM tizimlarida sarlavhadagi xatolarni aniqlash va bartaraf etish uchun BChX davriy kodlaridan samarali foydalaniladi. BChX kodlaridan tashqari shuningdek, aloqa kanallaridagi xatolarning turlariga ko‗ra, hamda to‗yinganlik darajasiga bog‗liq holda turli kombinatsiyadagi xatolarni bartaraf eta oladigan boshqa kodlar ham qo‗llaniladi. Xatoning turi axborot yetkazish usuli va kanalning fizik hususiyatiga ko‗p tomonlama bog‗liq bo‗ladi. ATM texnologiyalarida xatolar oqibatida asosan ko’payish effekti‖ deb ataluvchi xatolarni yo’qotish jarayoni yuzaga keladi. Bu effektda sarlavhadagi xatolar oqibatida axborot paketi boshqa bir qabul qiluvchiga yetib borishi mumkin. ATM yacheykasi sarlavhasini himoya qilish uchun BChX kodlarini qo‗llash eng samarali hisoblanadi. Bu kodlar n, k, t belgilarini cheklangan miqdorda bosish orqali xatolarni bartaraf etishdagi keng ko’lamdagi imkoniyatlariga ega.
76-savol
Рақамли транкинг алоқаларида шовқинбардош кодлар.
Javob jorayev kitob 176 bet