1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

MUHIT OMILLARI NORMASINI ISHLAB CHIQISHNING GIGIENIK 
ASOSLARI 
Har qanday sharoitda ham xonaning ichki muhit omillari insonga o’z 
ta’sirini ko’rsatadi. Jumladan, xonaning mikro iqlimi, havoning kimyoviy 
tarkibi, xonaning tabiiy yoritilishi, elektromaganit maydoni, shovqin, 
tebranish va boshqa omillar inson sog’ligiga ta’sir ko’rsatishi mumkin. 
Demak, uy-joy sharoitida insonga biotik va abiotik muhit omillari ta’sir 
etadi. Bunday muhit inson uchun ijtimoiy tomondan ma’lum darajada 
o’zaro bog’liq bo’lgan sharoit yaratadi. 
Bu sharoit tashqi va ichki muhit omillarini o’z ichiga olgan murakkab 
bir butun sistemani tashkil qiladi. Bu sistema tashqi va uy-joy ichki muhiti 
tarkibiga kiruvchi kimyoviy, fizik omillar bo’lib, quyidagi sxema bo’yicha 
inson organizmiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Tashqi muhit -> uy-joy binolari -

---

362
> ichki muhit -> inson. 
Kishi organizmi juda ko’p receptorlar bilan ta’minlangani sababli 
tashqi va ichki muhitning ta’sir etuvchi omillari signallarini qabul qilgan 
holda turli qaytarish reakciyalari orqali javob byeradi. SHinam qurilgan uy-
joylarning omillari kishi organizmiga ijobiy ta’sir qilganda organizm 
tomonidan reakciya bo’lmasligi mumkin, aks holda kishi organizmining 
reakciyasi, hatto kasallik alomati bilan namoyon bo’lishi mumkin. 
Lekin shuni aytish kerakki, ichki muhit omillari hammaga ham bir xil 
ta’sir etmaydi, bir kishi uchun normal hisoblangan uy harorati ikkinchi 
kishiga mutlaqo to’g’ri kelmasligi mumkin. 
Demak, uy-joy ichki muhit omillarini ko’pchilik uchun mo’ljallangan 
gigienik normalarini ishlab chiqish va har bir geografik iqlim sharoitiga 
qarab o’rganish talab qilinadi. 
MIKROIQLIMLI OMILLAR 
Uy-joylar qurilishida barcha e’tibor aholi uchun sun’iy ravish-da 
mikroiqlim yaratishga va kishilarning sog’lig’ini asrashga qaratil-gan. 
Sutka davomida uy-joyning ichki mikro iqlimi iloji boricha bir xil bo’lib 
turishi kerak. Masalan xona harorati, xonadagi shamol tezligi, uning 
namligi va boshqalar inson organizmiga yaxshi ta’sir qilishi maqsadga 
muvofiqdir. Uy-joy xonalarida yaxshi sharoit yaratish uchun uning 
mikroiqlim ko’rsatkichlarini me’yorida saqlash kerak bo’ladi. Bu 
maqsadga erishish uchun shu ko’rsatkichlarning gigienik normalarini ishlab 
chiqish kerak. 
Uy-joy va jamoa binolarida inson organizmiga ta’sir etuvchi salbiy 
omillar moddalar almashinuvi jarayoniga yomon ta’sir ko’rsatishi mumkin. 
Uy-joy va jamoa binolarining ichki muhit omillarining gigienik 
normalarini ishlab chiqishni asosiy tadbirlari quydagichadir: 
1) uy-joylarning, jamoa binolarining mikroiqlimini ruxsat tiladigan 
normasini ishlab chiqishda organizmda sutkada va fasllarda kuzatiladigan 
fiziologik o’zgarishlarni hamda organizmni qlim sharoitiga ko’nikishini 
nazarda tutiladi; 
2) mikroiqlim ko’rsatkichlarining gigienik normalarini ishlab 

---

363
chiqishda aholi guruhlarining yoshiga qarab ularni alohida-alohida hisobga 
olinishi kerak; 
3) mikroiqlim ko’rsatkichlarining gigienik ruxsat etiladigan 
normalarini belgilashda birinchidan organizmning, ikkinchidan kiyim-
kechaklarning issiqlikni saqlash xususiyatini nazarda tutish. 
Uy-joy va jamoa binolarining mikroiqlimi havo va atrofdagi 
narsalarning haroratidan, havo namligidan, uning harakat tezligidan iborat 
bo’lib, ularning hammasini organizmga ta’siri oqibatida odam o’zini har 
tomonlama yaxshi sezishidir. 
Uy-joyning havo harorati mikroiqlimning eng asosiy omillaridandir. 
Ilgari sanitariya normalari va qoidalarida qish vaqtlarida hamma 
mintaqalarda uy-joyning havo harorati 18°S deb belgilanardi. Aslida bu 
norma noto’g’ri ekan. Keyingi yillarda barcha geografik mintaqalarda olib 
borilgan kuzatishlar, har bir mintaqadagi uy-joylarning havo haroratiga 
alohida-alohida yondoshishni taqozo qiladi. Masalan, juda sovuq 
bo’ladigan mintaqalarda tana haroratini normal holatga keltirish uchun uy-
joylarning havo haroratini ko’tarish talab qilinsa, aksincha issiq iqlimli 
mintaqalarda uy-joy haroratini pastroq tushirish talab qilinadi. A.N. 
Marzeev va V.M. Jabotinskiylar keltirgan jadval fikrimiz isboti bo’la oladi. 
51 - j a d v al