1. Shaxs rivojlanishining individuallik xususiyatlari differensial psixologiyaning predmeti sifati

Xarakterning variativ tipi – muhitga tashqi baqaror nuqtai nazar orqali 
moslashadigan; shaxs rivojlanishining quyi darajasi, xulq-atvor barqaror 
umumiy usulining mavjud emasligi xaqida dalolat beradi. Bunday tipdagi 
odamlar ichki olamining soddaligi bilan farqlanadi; ularning yashash uchun 
kurashi to‘g‘ri chiziq bo‘yicha amalga oshiriladi, ular shubhalanish va 
ikkilanishlarni namoyon qilmaydilar, alohida ichki chegaralarga ega emas, 
ularga to‘siqlarning faqat tashqi turi ma’lum. Ichki olamni tashqi 
sharoitlarga moslashtirish, to‘g‘rilash, monandlash – bunday odamlar 
moslashishining umumiy usullari shulardan iborat.[2] 
Xarakterlar tipologiyasining asosini shaxsning etakchi yo‘nalganligi ham 
tashkil etishi mumkin. Mashxur nemis faylasufi va psixologi 
Eduard SHpranger shaxsning etakchi yo‘nalganligi bo‘yicha quyidagi 
tiplarni keltiradi: 
1. Ilmiy odam. Faqat yagona ehtiros – tushuntirishga, aloqalarni 
o‘rnatishga, nazariy bilimlarni ishlab chiqishga olib boruvchi ehtirosga 
egadir. Uning kechinmalari voqeiy hayotdan uzilgan bo‘lib, bilish 

---

imkoniyatining mavjud emasligidan tushkunlikka tushishi, nazariy 
kashfiyotdan zavqlanishi mumkin. Unga faqat bilish metodlarining sofligi – 
qanday bo‘lsada, haqiqatga erishish qadrliroqdir. 
2. Iqtisodchi odam. Bu, albatta, ishlab chiqarish bilan bog‘liq odam bo‘lishi 
shart emas. Eng asosiysi, shaxs turli sohalari va turmush tarzini belgilab 
beruvchi bosh motiv sifatida foydalilik motivining mavjudligidir. Barcha 
hayotiy aloqalarda bunday odam foyda chiqishini birinchi o‘ringa qo‘yadi. 
U maksimal darajada foyda olish uchun xom ashyo, kuch va vaqtni tejay 
oladi. Bunday odamni ishbilarmon odam deb atash to‘g‘riroq bo‘lar edi. 
3. Estetik didli odam. Sof estetik hulq-atvorga hirs qo‘yish xos emas. Olam 
bilan bevosita aloqada bo‘lish doimo og‘riqli kechadi, bu yashash uchun 
kurash bilan bog‘liq. Lekin boshqa olam borki, bunda og‘riq quvonch kabi 
shirin, azob tortish shodlanish kabi ilohiylashgandir: bu fantaziya 
olami. Estetik tipni ko‘rib chiqishda moddiy asar yaratuvchi san’at arboblari 
emas, balki o‘zini yaratuvchi, estetik tipli ichki tuzilishiga ega bo‘lgan 
odamlar ko‘zda tutiladi. 
4.