1 Sportshılar tayarlawdı basqariw

Sportta perspektivlik rawajlanıw mashqalaları 
Prognoz qızǵın rejelerdiń qararların qabıl etkende zárúrli bolıp esaplanadı. Sportta 
prognozlastırıw keleshekte islenetuǵın wazıypalardı házirgi zaman basqarıw qararları 
tiykarında qabıl etedi. Jarıs aldı teoriyalıq basqıshınıń reje nátiyjesin esaplawı qısqa 
múddetli prognozda anıqlanadı. Sporttıń tayarlıq rejesindeótken jılǵı usılda qollanǵan 
qural hám usıllar bul jılı da qollanıladı. 
Sport múmkinshilikleri hám qábiletti anıqlaw 
Sport saralovi teoriyası hám stilistikalıqına baǵıshlangan kwptadqiqotlarda (Bril, 
1980; Usıgakova, 1986 ; Shaposhnikova, 1994) sport múmkinshilikleri hám sport 
qábiletin bahalawdıń arnawlı texnologiyası qwllanilmoqda. Bunday texnologiyanıń 
tiykariy manosi joqarı maman sportshılardıń model xarakteristikaların wrganish hám 
anıqlaw, sport nátiyjesine tamaqtasır kwrsatuvchi kórsetkishlerdiń informaciyalı -ligini, 
turǵunligini hám genetikalıqalıq tiykarın wrganish, hám de shólkemlestirilgen 
máselelerdi tiykarlashdan ibarat. 
Bul izertlewlerdiń teoriyalıq hám ámeliy áhmiyeti swzsiz úlken bolıp tabıladı. 
Biraq, bunday qıyınshılıqlı shınıǵıwalanı tarqatıp alıwǵa qwl urıwdan aldın «sport 

---

saralovi» túsinigine anıq torif beriw, swngra tekǵana takiqotlar predmeti, bálki alar eding 
ywnaltirilganligini itıbarǵa alǵan halda onıń kriteryaların de anıqlaw kerek. 
v. Filinning (1987) pikrine qaraǵanda sport saralovi - shólkemlestirilgen -stilistik 
ilajlar sisteması tiykarında, malum sport túrinde qánigeliklesiw ushın balalar, wsmirlar 
hám jaslardıń múmkinshilikleri hám qábiletlerin anıqlaw bolıp tabıladı. Izertlewshilerdiń 
hám ámeliyatshılardıń dıqqat orayında qábiletler, yaǵniy tábiy, onatomo-fiziologikalıq 
qásiyetler hám múmkinshilikler - malum iskerlik túrinde tabıs erisiw múmkinligin 
belgileytuǵın insannıń jeke qásiyetleri bwlishi kerek. Qálegen iskerlikte, atap aytqanda 
sportda de joqarı nátiyjelerge erisiw múmkinshilikler - iqtidor, tolantni eń joqarı 
formaların kórinetuǵın bwlishini talap etedi. Sal sebepli «sport saralovi» túsinigi torifiga 
«iqtidor» túsinigin qwshish maqsetke muwapıq bolıp tabıladı (Platonov, Saxnovskiy, 
1988). v. Platonov (1987) sport saraloviga, malum sport túrinde joqarınatijaga jetiwi 
múmkin bwlgan eń intalı insanlardı qıdırıw procesi retinde qaraynı. 
Izertlewshilerdińdiń pikrine qaraǵanda, sport saralovi shınıǵıwalasına 
jantasıwlardı jáne onı wrganish usıllarınıń kwpligi hám de qarama qarsılıgı sebepli 
izertlewit predmetin hár túrlı túsiniw máselesin keltirip shıǵardı. Sal sebepli, kelesinde 
sport saralovi sistemasın islep shıǵıwda qábilet, múmkinshilik hám iqtidor sıyaqlı 
túsiniklerdi (sport iskerligi kózqarasınan ) anıqlawtirib alıw kerek. «Sport iqtidori» 
túsinigine torif beriw kwp bahlarni keltirip shıǵardı, bazi avtorlardıń pikrine qaraǵanda al 
tuǵma qábilet hám múmkinshilikler uyǵunligi bwlsa (v. volko, Filin, 1983; Zaporjanov, 
1997), basqalardıń pikrine qaraǵanda - genetikalıqalıq negizdegi morfofunkcional, motor 
hám psixofizik ayrıqshalıqlar bolıp tabıladı. 
Wtkazilgan teoriyalıq analiz hám ámeliy izertlewler nátiyjeleri, sport iqtidorini - 
sportda joqarı nátiyjelerge erisiwdi taminlovchi múmkinshilikler yiǵindisi dep qaraw 
kerekligin kwrsatdi. 
Trenirovka hám bellashuvlar tamaqtasıri astında qábiletler háreket, fizikalıq hám 
psixik múmkinshiliklerge sheńberdi. Qábiletlerdiń áhmiyetin bunday túsiniw jantasıwı, 
áwele zamanagóy sporttıń talaplarınan kelip shıqqan, sebebi, v. Keller (1995) hám v. 
Platonovlarning takidlashicha bellashuvlar sharayatında insannıń háreket, fizikalıq hám 

---

psixik potencialın izertlew múmkin. Sanday eken, qábiletler mánisin anıqlawshı hám 
sport iqtidorini yadrosı bwlgan belgiler twǵrisida malumotlar zárúr. Bunday malumot 
sport penen shuǵullanishning baslanǵich basqıshından tap joqarı sport nátiyjeleri 
bosqilariga shekem óz ishine aladı
.