1 Sportshılar tayarlawdı basqariw

 
6 Sportda modellestiriw
Trenirovka processin nátiyjeli basqarıw, onda hárqıylı modellerdi qollaw menen 
baylanıslı. Model sózi úlgi (standart, etalon) sıpatında isletiledi. Keń mánisinde bolsa, 
qandayda bir obekt processiniń yaki hádiyseniń qızıǵı (qıyalı hám shártli) dep túsinemiz. 
«Model» sózin túsindirgende ilimiy-metodik ádebiyatlarda da, sporta da hárqıylı mánini 
ańlatadı. 
Model bul ayrıqsha sport túrinde iyelegen sport jeńisi utıslarınıń nátiyjesiniń 
juwmaǵı bolıp esaplanadı. Medeldi isletiw hám qayta tiklew nátiyjelerinde modellesiw 
processii dúziledi. 
Sportqa tayarlıq processinde hám bellesiwde qatnasıw model xarakterin 
úyreniwge, anıqlawǵa, isletiwge járdem etedi. 
Moddellesiw shólkemlerinde áhmiyetli faktor sıpatında, sportshı tayarlıǵın 
rejelestiriwde, qálegen dárejedegi utıslarǵa erisiwge múmkin-shilik tuwdırıwda, berilgen 
wazıypalardı durıs sheshiwde, oyınlarda paydalı qurallardı durıs paydalanıwda úlken 
áhmiyetke iye. 
«Model» hám «modellestiriw» - terminleri sport teoriyası menen praktikasında 
úlken orındı iyeleydi. Máselen, ilimiy-usılıy ádebiyatlarda, sport haqqındaǵı maqalalarda 
bul termin 60-70 jıllarǵa qaraǵanda derlik 20 iret kóp qollanıladı. 
Modellesiw ilimiy-praktik usıl túrinde zamanagóy praktikasında keń tarqalǵanınıń 
guwası bolamız. Modellesiwdiń teoriyalıq hám praktika-lıq sporttaǵı sheshiwshi 
wazıypaları túrlishe xarakterge iye. 
Birinshiden. Modeller obektiniń ornın basıwshı sıpatında isletiledi, yaǵnıy 
modeldi úyreniw arqalı «obekt haqkında maǵlıwmatlarǵa iye boladı. Model ústinde 

---

tájiriybe ótkerilgende, modeldiń dúzilisi menen wazıypaların suwretleytuǵın jańa bilimler 
alıwǵa muwapıq bólinedi. 
Model bilimlerin teksergennen keyin alınǵan teoriyalıq bilimler mazmunınıń 
teoriyalıq kóz-qarasınan, model obekt teoriyalıq tiykarǵı bólimibolıp esaplanadı. 
Haywanatlardıń bulshıq et tkanların qadilegi jaǵdayda hám kúshli oyınlardan keyingi 
xalıq tekseriw nátiyjesin kórgenimizde, haywan tkanları menen adam tkanlarınıń 
kletkaları óz-ara uqsaslıǵı gúzetiledi. Bul bolsa sport teoriyalarında tańlaw hám 
orentaciya etiw, kúshlilik, tezlik sıpatların rawajlanıw, shıdamlılıq sıyaqlı ózgeshelikleri 
orın aladı. Bul modelden alınǵan islerdiń nátiyjeli teoriyalıq usınıs etiledi hám sońǵı 
jallarda adamlardaǵı biopsixologik tájiriybeleri qosımsha tekseriwler arqalı anıqlanbaqta. 
Ekinshiden. Emprik bilimlerdi ulıwmalastırıw ushın isletiledi, yaǵnıy sport 
tarawındaǵı túrli processleri menen hádiyselerdiń nızamlı baylanısları túsiniledi. Emprik 
bilimler model túsiniginde qayta islengen hám iske asırılǵan, ulıwmalastırılǵan sáykes 
keletuǵın jaǵdaylardı jaratadı. 
Úshinshiden. Model sport teoriyası boyınsha tájiriybe ótkerilip atırǵan ilimiy 
islerge úlken tásir etedi. Bunda modellerdiń teoriyalıq bilim alıw ushın analizi áhmiyetli 
emes, al praktikada iske asırıw áhmiyetli. Morofunkcional modeldiń kóp sanlı roli, sport 
tańlawında, orentaciyada, medel tayarlıǵında hám jarıstaǵı oyın processinde oynaydı. 
Sportta isletilip atırǵan model tiykarǵı eki toparǵa bólinedi: