1-tema. Akademiyalıq jazıw. Jazba hám awızeki stil hám onıǹ ózgeshelikleri. Ólshem túsinigi. Til stilleri Jobası

Orfoepiyalıq norma. Jazıwda imla qádelerine ámel etilse, awızeki sóylewde ádebiy tildiń orfoepiyalıq qádelerin saqlaw talap etiledi. Sózlerdiń aytılıw normasına kópshilik waqıtta dıqqat awdarılmaydı. Bul sóylew mádeniyatına keri tásir etedi. Bulardan qutılıw ushın dialektlik tásirlerdi joq etiw, jaslar hám kekse adamlar sózindegi ózgesheliklerge itibar qaratıw, jazba til tásirinde júzege kelgen jasalmalılıqtan qashıw, basqa tillerden kelip kirgen hám kirip atırǵan sóz hám sóz dizbeklerin qollanıwda itibarlı bolıw talap etiledi. Bunnan basqa da orfoepiyalıq normalar haqqında oqıtıwdıń túrli basqıshlarında belgili dárejede túsinik berilgen halda keń xalıq massasına arnalǵan qollanbalar jaratıw kerek.
Akcentologiyalıq norma. Bul pátti sóz hám gáplerde durıs qollanıw norması. Ayırım sózlerde pátti durıs qoymaw sóz mánisine tásir etiwi múmkin.
Leksika-semantikalıq norma. Sóylewshi yamasa jazıwshı óz pikirin tildiń awızeki hám jazba forması arqalı tıńlawshı yamasa oqıwshısına jetkerer eken, tilde bar bolǵan birliklerdiń kereklisin tańlap qollanıw imkaniyatına iye boladı, áne usı imkaniyatlardıń barlıǵı tilde leksikalıq normanı belgilep beredi. Eger óz ara qarım-qatnas procesinde sózler orınsız qollanılsa, til jarlılıǵı júzege keledi. Leksikalıq normada sóz tańlawda olardıń máni hám stillik bahasın esapqa almaw, dialektlik sózlerdi qollanıwdaǵı itibarsızlıq, paronim sózlerdiń mánisin túsinbey qollanıw, orınsız awdarmalar, sózbe-sóz awdarıwlar úlken zıyan tiygizedi. Leksikalıq norma belgili bir tildiń sóz qollanıw norması.
Grammatıkalıq norma. Qaraqalpaq til iliminde grammatıkalıq norma jaqsı islegen desek qáte bolmaydı. Usı kúnge shekem jazılǵan sabaqlıq, oqıw qollanbalarında sóylewdiń awızeki hám jazba formalarında bul norma talapları hámme waqıtta da saqlana bermeydi. Bul jaǵday radıo esittiriwlerinde, televidenie kórsetiwlerinde de seziledi. Ásirese, seplik formaların durıs qollanbaw jaǵdayları kóp ushırasadı. Ayırım waqıtlarda dialekttegi variantlardı qollanıwǵa háreket seziledi. Tildiń qay dárejede normaǵa túskenligi onıń grammatıkasınan, grammatıkalıq normalardan málim boladı. Grammatıkalıq normaǵa ámel etiw ushın sol tildiń grammatıkalıq qaǵıydaların, gáp dúziw, sóz hám qosımtalar arasındaǵı qatnas, baslawısh penen bayanlawıshtıń kelisiwi, ekinshi dárejeli aǵzalardıń bas aǵzalarǵa baylanısıw jolların, sózlerdiń orın tártibin jaqsı bilip alıw kerek. Eger sóylew procesinde usılar basshılıqqa alınbasa, sóylew grammatıkalıq jaqtan buzıladı, túsinbewshilik júzege keledi.