1-tema: Bank hám finans bazarı pániniǹ teoriyalıq tiykarları Reje

1.2. Finans bazarınıń ekonomikadaǵı áhmiyetli tárepleri.
«Finans» arabsha sóz bolıp, qaraqalpaq tilinde «pul qarjları» mánisin ańlatadı. Bul sóz ana tilimizde tómendegi kórinislerde isletiledi:
• maqsetli pul fondların payda etiw, jıynaw, bólistiriw hám isletiw maydanınan payda bolatuǵın ekonomikalıq múnásibetler kompleksi;
• pul qarjların qáliplestiriw, bólistiriw, olardı sarplaw sisteması (mısalı, finans jılı, finans kapitalı, finans sisteması);
• qandayda bir shaxs, shańaraq, jámáát, shólkem, shólkem yamasa mámleket ıqtıyarındaǵı pul qarjları (mısalı, kárxana finansı);
Sonday etip, tómendegiler finanstıń zárúrli belgileri bolıp tabıladı:
• bahanıń tovar formasındaǵı háreketine emes, kerisinshe, real pullardıń háreketine baylanıslı bolǵan, huqıqıy normalar yamasa biznesti júrgiziw etikasına tiykarlanǵan múnásibetlerdi bólistiriwge qaratılǵanlıǵı ;
• pul qarjları háreketiniń, ádetde, bir tárepleme jóneliske iye ekenligi;
• oraylastırılǵan hám oraylastırılmaǵan pul fondların jaratıw (payda etiw).
Finans tómendegiler ortasında payda bolatuǵın pul múnásibetlerin ańlatadı:
• tovar - materiallıq baylıqlardı satıp alıw, ónim hám xızmetlerdi realizatsiya qılıw processinde kárxanalar ortasında payda bolatuǵın pul múnásibetleri;
• oraylastırılǵan pul qarjları fondların jaratıw hám olardı bólistiriw boyınsha kárxanalar hám olardıń joqarı shólkemleri ortasında payda bolatuǵın pul múnásibetleri;
• byudjet sistemasına salıqlardı tólew hám ǵárejetlerdi byudjetten finanslıq támiynlew dawamında kárxana hám mámleket ortasında payda bolatuǵın pul múnásibetleri;
• salıqlar hám basqa qálegen tólemlerdi tólew processinde mámleket hám puqaralar ortasında payda bolatuǵın pul múnásibetleri;
• tólemlerdi ámelge asırıw hám resursların alıw processinde kárxanalar, puqaralar hám byudjetten tısqarı fondlar ortasında payda bolatuǵın pul múnásibetleri;
• byudjet sistemasınıń bólek buwınları ortasında payda bolatuǵın pul múnásibetleri;
• qamsızlandırıw tólemlerin tólew hám zıyanlardi qaplaw, qamsızlandırıw hádiysesi júz bergen waqıtta xalıq, kárxanalar hámde múlkshilik hám jeke qamsızlandırıw shólkemleri ortasında payda bolatuǵın pul múnásibetleri;
• kárxana fondlarınıń turaqlı aylanıwına xızmet etiwshi pul múnásibetleri.