1-tema: Kirisiw. Asaótkizgishlerdiń uliwmaliq qa’siyetleri

ν jiyliktegi elektromagnit nurlanıwı shıǵarılǵan bolsa, ol halda fotonnniń energiyası

ǵa teń boladi. Sonday etip, Djozefson kontaktine potensial ayırma V qoyılǵanda tunnel kontaktında joqarı jiylikke iye bolǵan ózgeriwsheń tok ótedi. Bul hádiysege Djozefsonniń statsionar emes effekti dep ataladı. Asaótkizgish tok ótkende energiya sarp etiw bolmaydı hám Kuper jupliǵi oǵan 2eV energiya v=2 eV/h menen nurlanadi. Bunda, 2e - juplıq zaryadi. Djozefson kontaktindagi eksperimentlerde bul nurlanıw baqlandı. Elektromagnit nurlanıwın tek ózgeriwsheń tok júzege keltiriwi múmkin. Hám tap sol tok tunnel kontaktinen ótedi. Sonday etip, ózgeriwshen toktıń jiyligi Djozefson tunnel kontaktne qoyılǵan kernewge baylanıslı. Qızıq, turaqlı kernewde ózgeriwsheń tok payda boladı. Tunnel kontaktine kishi kernewler qoyılǵanda da kontaktte joqarı jiylikler payda boladı. Santımetr oblastindaǵı tolqınlardan baslap tap infraqızıl nurlanıw tarawına shekem bolǵan jiyliklerdi ańsat alıw múmkin. Kontaktke bir mV kernew qoyılǵanda Djozefson tokınıń jiyligi 4,85_*10¹¹ Gts (485 GGts). Hám bul 3,9 mm bolǵan tolqın uzınlıqqa tuwrı keledi. Tunnel kontakttıń nurlanıw quwatı júdá kem, jiyligi bolsa júdá joqarı bolǵanlıǵı ushın onı eksperimentte dizimnen ótkeriw júdá qıyın. Lekin soǵan qaramay, Djozefsonniń nurlanıwın tájiriybede birinshi bolıp amerikalıq fizik Shapiro baqladı. Tolqın uzınlıǵı 3 sm ge teń bolǵan nurlanıwdı tunnel kontaktine Xarkov universitetiniń fiziklari I.K.Yanson, V.M.Svistunov hám I.M.Dmitrenkolar 1964-jılda baqladı.. Bul nurlanıwdıń jiyligi 10 mıń MGts ke teń. Tunnel kontaktine Djozefson effektin júz beriwine sebep asaótkiziwsheń elektron juplıqlarınıń háreketi dawamında fazaviy kogerentleniwdiń júz beriwi hám elektron jupliǵı Boze bólekshe bolǵanlıǵı ushın olardıń háreketinde de optikada gúzetiletuǵın óz-ara kogerent toiqinlar interferensiyasina qusaǵan interferensiya hádiysesi bolıwı kerek. Kontaktta bolıp atirǵan bul hádiyseni R. Feynman óz kitabında jaqsı túsindirgen. Kontaktti bir tárepindegi asaótkizgish jaǵdayda bolǵan hámme elektronlardıń tolqın funksiyasın ψ₁, kontaktti basqa tárepindegi asaótkizgishdegi barlıq elektronlardıń tolqın funksiyasın ψ₂ dep belgileyik. Kontaktti eki tárepindegi asaótkizgishler birdey materiyallardan ibarat dep hám hesh qanday magnit maydan bolmaǵan jaǵday ushın tómendegi teńlemeler sistemasın jazıw múmkin:

(29. 27) eki jaǵdaydı xarakteristikaların baylanıstırıwshı kvant mexanikalıq sistema ushın jazılǵan bolıp, ol Shryodinger teńlemeleri kórinisinde bolıp tabıladı. Bunda ψ₁ hám ψ₂-1 hám 2-asaótkizgishlerdiń tolqın funksiyaları (29. 21-súwret). U₁ hám U₂ energetikalıq hadlar bolıp, asaótkizgishlerdi gamiltonianiniń wazıypasın óteydi. K - sistemanıń tolqın funksiyaların baylanıstırıwshı matritsa elementleri. Asaótkizgishler arasında V potensial ayırma bolsa, ol halda U₁-U₂=qV bunday q - tok tasıwshı bóleksheler zaryadı bolıp tabıladı. Energiyanı esaplaw ushın sanaq basını U₁ menen U₂ ni ortashasın alsak, ol halda (29. 27) teńlemeler sisteması

kóriniske keledi.Tolqın funksiyalardı

kóriniste alsaq hám =₂-₁dep belgilesek, ol halda (29. 28) den tómendegi teńleme payda boladı:

(29. 30 ) sistemadaǵı birinshi jup teńleme 1- hám 2- asaótkizgishlerdegi tok