1. Terminlarga xos xususiyatlarni sanang. Atamalar qaysi mezonlar bo`yicha tasnif qilinadi?

intelligent, control, komandirovka, komandirovochnaya leksiya, ministr, oblast, ostanovka, 
planeta, problema, rayon, raport, redaktor, revolyutsiya, spravka, student, sekretar, tema, 
territoriya, traditsiya, forma singari so’zlar o’rnini muallif, me’mor, insonparvarlik, ma’ruza, 
mafkura, nozir, ziyoli, nazorat, safar, safarnoma, ma’ruza, vazir, voliyat, bekat, sayyora, 
muammo, tuman, bildirishnoma /xabarnoma, muharrir, inqilob, ma’lumot/ ma’lumotnoma, 
talaba, kotib/ kotiba, mavzu, hudud, an’ana, shakl kabi tavsiya etilgan so’zlar osonlik bilan 
egalladi. Chunki ular dubletlar sifatida tilimizda ozmi-ko’pmi oldindan ham qo’llanilib 
kelinayotgan edi. 
Ko’pgina misollar tahlili atamalar, nomlanishlar turg’unligi murakkab masala ekanligini 
ko’rsatadi. O’zbekiston Respublikasi sobiq Ittifoq tasarrufida ekanligida, rus tilining Ittifoq 
hududidagi 
boshqa 
tillarga 
ta’siri 
kuchli 
bo’lgan 
paytlarda 
biz 
hech 
bir 
ikkilanmasdan respublika, oblast, rayon, avtor, agitatsiya, propaganda, ideya, plan, forma, 
protsent, protsess, komandirovka, raport, spravka, student, sekretar, ministr kabi so’zlarni, 
garchi ularning tilimizda(oldin qaysi tildan qabul qilingan bo’lishidan qat’iy nazar) muqobil 
variantlari bo’lsa-da, ishlataverar edik. Vatanimizning mustaqillikkka erishishi munosabati bilan 
tabiiy ravishda bu so’zlarga jamoatchilik tomonidan munosabat bildirildi. Jumhuriyat, viloyat, 
tuman, muallif, tashviqot, targ’ibot, g’oya, reja, shakl, foiz, jarayon, safar, bildirishnoma, 
ma’lumotnoma, talaba, kotib(a), vazir kabi muqobil variantlari ham 90-yillar boshlaridan ular 
bilan bab-baravar qo’llanila boshlandi va bu parallellik tilimizda me’yor sifatida ma’lum muddat 
saqlanib turdi. 
Endi oradan o’n yildan ko’proq vaqt o’tgach, butunlay boshqa manzara kuzatiladi. Bu o’tgan 
vaqt orasida birinchi guruh so’zlar asosan ikkinchi guruh so’zlariga o’z o’rnini bo’shatib berdi, 
deb bemalol ayta olamiz. Nega asosan deb aytayapmiz? Shuning uchunki, saragi sarakka, 
puchagi puchakka deganlaridek, bu so’zlarning har biri vaqt g’alviridan o’tdi. Ayrimlari hozir 
ham parallellik xususiyatini saqlab qoldi: respublika-jumhuriyat, universitet-dorilfunun kabi. 
Ularning semantic-uslubiy ma’nolari aynan bir xil bo’lmagani uchun ham shunday bo’ldi. 
Bunday parallel qo’llanishning boshqa sabablari ham bor. Biz tilshunosligimizda epitet – 
sifatlash, derivatsiya – so’z yasalishi, affiks – qo’shimcha, abbreviatura – qisqartma so’z, 
anaphora – misra boshidagi tovush takrori, antroponimlar – kishi ismlari, toponimlar – joy 
nmlari, atribut – aniqlovchi, affrikatlar – qorishiq undoshlar, stil – uslub, stilistika – 
uslubshunoslik kabi o’nlab atamalarni parallel holda hozir ham ishlatib kelmoqdamiz. Buning 
boisi atamalarning birinchisi xalqaro termin sifatida barcha tillarda qo’llanilib 
kelinayotganligidadir. 

---

Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, yangi tavsya etilayotgan so’zlarning ma’qul kelishi 
va me’yorlashishi ularni tilda avval qo’llanilib kelinayotgan yoki kelinmayotganiga ham bog’liq. 
Boshqacha aytganda, ularni ko’rish va eshitishga odatlanish me’yorlashishga ko’maklashadi. 
Atamalar qo’llashda me’yorni saqlab turish boshqa so’zlar, masalan, ko’p ma’noli yoki 
sinonim so’zlar me’yorini turg’un holatda ushlab turishga nisbatan osondek tuyuladi. Aslida esa 
bu yerda ham o’z muammolari bor. Masalan, shu paytgacha tilimizda faol ishlatilib 
kelinayotgan tovar so’zi o’rnida mol so’zini ishlata olamiz: mol, sanoat mollari, mol 
ayirboshlash, mol olib kelmoq, narxi tushirilgan mollar kabi. Ammo bunday ishlatish bemalol 
emas. Sanoat mollari deyish mumkin bo’lgan holda oziq-ovqat mollari deb bo’lmaydi, mol